İlgi çekmek herkesin hoşuna gidebilir. Hepimiz zaman zaman ortamda ilgi odağı olmaktan hoşlanırız. Fakat bu ilgiyi elde etmek için farklı davranışlar sergilemek ve bu davranışların bir kişilik örüntüsü haline gelmesi aslında bir tür kişilik bozukluğuna işaret ediyor olabilir. Histrionik Kişilik Bozukluğu adıyla bilinen bu psikolojik sorun kişinin mutlu ve sağlıklı ilişkiler kurmasına engel olabilir.
“Histrionik nedir, histrionik kişilik nedir? Karşımızdaki birinde ya da kendimizde histrionik Kişilik Bozukluğu olduğunu nasıl anlayabiliriz ve bunun için neler yapabiliriz? Histrionik kişilik bozukluğu nasıl yenilir, tedavisi nasıldır?” sorularının yanıtlarını yazımızda bulabilirsiniz.
1. Histrionik Kişilik Bozukluğu Nedir?
Histrionik Kişilik Bozukluğu DSM-5’e göre; aşırı dikkat çekme ve onaylanma isteği ile uygunsuz ve baştan çıkarıcı davranışlar sergilenen bir kişilik bozukluğu türüdür. Dramatik kişilik bozuklukları (B Kümesi) sınıfında yer alır.
HKB’si olanlar; tamamen ilgi çekmeye odaklı davranışlar sergileyen, çoğunlukla rol yapan, sığ düşüncelere sahip ve başkalarından onay almadan yaşayamayan insanlar olarak görülürler.
Histrionik Kişilik Bozukluğu ne demek, sorusuna daha detaylı yanıt verebilecek noktaları ve bazı özellikleri şöyle açıklayabiliriz:
- Sürekli ilgi odağı olmaları gerektiğini düşünürler. Dikkatleri toplayamadıklarında rahatsız ve mutsuz olurlar.
- Abartılı ve yapmacık davranırlar. Tepkileri ve mimikleri aşırıdır. Olayları dramatize edip acınacak haldeymiş gibi davranabilirler. Kurban olmakla övünebilirler.
- Kendilerine duydukları güven, diğer insanlardan aldıkları onaya bağlıdır. Onay alamadıkları zamanlar onlar için yıkım olabilir.
- Başkalarının takdirini kazanmak onlar için çok önemlidir. Buna bağlı olarak kendi istek ve duygularını bastırırlar ve direkt diğerlerinin arzularını yerine getirmeye çalışırlar. Bu nedenle kendi kimlikleri ve kişilikleri oldukça zayıftır.
- İnsanlarla yakınlık kurmak ve samimi olmak ister gibi görünürler, ama ilişkileri genelde yüzeysel ve sığdır.
- Birçok işe yüksek bir enerji ve coşku ile başlar, ama çabuk sıkılırlar.
- Dış görünüşleri onlar için çok önemlidir. Güzellik ya da yakışıklılık için hem zaman hem para harcarlar. İyi göründüklerinde daha çok sevileceklerini düşünürler.
- İstedikleri ilgiyi elde etmek için cinselliklerini kullanabilir ve baştan çıkarıcı davranabilirler.
- Düşünceleri yüzeysel olduğu için dikotomik davranırlar. Bu, bir tür bilişsel çarpıtmadır. Yani onlar için olaylar ya çok iyidir ya da çok kötü.
- Antisosyal Kişilik Bozukluğuna yatkın bu kişiler manipülatif davranışlar da sergileyebilirler.
- Genellikle erken çocukluk döneminde oluşmaya başlar.
- Tıpkı Antisosyal Kişilik Bozukluğunun erkeklerle özdeşleşmesi gibi, HKB de kadınlarla anılan bir psikolojik sorundur. Oysaki kadın ve erkeklerde Histrionik Kişilik Bozukluğu yakın oranlarda görülür. Yapılan araştırmalarda toplumun %2–3’ünde HKB olduğu tespit edilmiştir.
2. Histrionik Kişilik Bozukluğu Çeşitleri Nelerdir?
Uzun yıllar boyunca kişilik bozuklukları üzerine çalışmış ve bu alanda otorite haline gelmiş Amerikalı ruh sağlığı uzmanı Theodore Millon’a göre Histrionik Kişilik Bozukluğu özelliklerine göre 6 alt gruba ayrılır. Bunlar şöyle açıklanabilir:
- Yatıştırıcı Histrionik (Uzlaşmacı Histrionik): Uyumlu ve uzlaşmacı tavırlar ile ilgi çekmeye ve takdir görmeye çalışan örüntüdür. Kendi isteklerinden kolaylıkla vazgeçebilir. Boyun eğme ve diğerlerinin isteklerini yerine getirme davranışları ile sevgi görmeye çalışır.
- Teatral Histrionik: En büyük özelliği dış görünüşe verilen önem olan HKB türüdür. Toplumun onu sevmesi ve kabullenmesi için tüm beklentileri karşılamaya çalışır. Kadınlar genelde kıyafet ve aksesuarlarla, erkekler de güç gösterisi ile bağlantılı olması açısından vücut yapılarıyla dikkat çekmeye çalışırlar. Bu nedenle "ilgi çekme hastalığı" olarak da bilinir.
- Çocuksu Histrionik: Çocuksu davranışlar sergilenen bozukluk türüdür. Konuşma, çıkarılan sesler, bakış ve davranışlar bir çocuğu anımsatır. Şımarık bir çocuğu andıran davranışlarla dikkat çekmeye çalışabilir. Çoğunlukla sevgi ve ilgi yetersizliğinden şikayet eder.
- Çalkantılı Histrionik: Dürtüsel davranır ve duygu değişimleri çok hızlıdır. Genellikle depresif bir halde olur ve eleştirilmeye, hakkında olumsuz düşünceler duymaya tahammül edemez. İlgisiz kaldığı zaman sağlıkla ilgili yalan uydurabilir ve bu şekilde dikkati üzerine toplamaya çalışabilir.
- Canlı Histrionik: Neşeli bir yapıdadır ve sürekli yüksek modu ile etrafını etkiler. Hipomani ile karıştırılabilir. Narsistik davranışlar görülebilir. Genellikle ileriyi düşünmeden, dürtüsel olarak hareket eder.
- Samimiyetsiz Histrionik: Antisosyal Kişilik Bozukluğu davranışları gözlenebilen bir HKB türüdür. Genellikle yapmacık ve manipülatiftir. Ama ilk etapta samimi ve yardımsever görünebilir. Çabuk yakınlık kurup karşı tarafın zayıflıklarını araştırmaya başlayabilir.
Bunların hepsi farklı belirtiler gösterebilir, farklı şekillerde oluşabilir. Bu nedenle alanında uzman biri tarafından değerlendirilmeleri ve uygun tedavi sürecine başlanması doğru olacaktır.
3. Histrionik Kişilik Bozukluğu Neden Olur?
Histrionik Kişilik Bozukluğuna neden olan etkenler net olarak bilinmese de uzmanların bu konuyla ilgili görüşleri duruma açıklık getirebilir. Potansiyel olarak Histrionik Kişilik Bozukluğu nedenleri şöyle sıralanabilir:
- Genetik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonu sonucunda bir kişilik bozukluğu gelişebilir. Ailede herhangi bir kişilik bozukluğu olan biri varsa genetik açıdan yatkınlık oluşabilir.
- HKB, erken dönemde ortaya çıkan ve çoğu zaman çocuklukla bağlantılı bir kişilik bozukluğudur. Dramatik veya değişken davranışlar sergileyen rol modellerle büyüyen birinde Histrionik Kişilik Bozukluğu görülebilir. Çocuk, ailesinde benzer davranışları görüp içselleştirebilir ve bir kişilik bozukluğu örüntüsünü öğrenilmiş davranış gibi tekrarlayabilir.
- Ebeveynlerin çocuklarına yeteri kadar ilgi göstermemesi de benzer şekilde bir kişilik bozukluğu gelişimine yol açabilir. Evde anne ya da babasından ilgi göremeyen çocuk, ihtiyaç duyduğu sevgiyi dışarıdan elde edebilmek için histrionik davranabilir.
- İlgi çekmek için aşırı ve abartılı davranışlar sergileyen çocuklar istediklerini elde ettiklerinde çözümü bu davranış örüntüsünde bulabilirler. Dramatik davranışların olumlu şekilde pekiştirilmesi, disiplin eksikliği HKB'ye neden olabilir.
4. Histrionik Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Histrionik Kişilik Bozukluğu örüntüsünde ön plana çıkan davranışlar bu bozukluğun belirtileri olarak da görülebilir. Ama özetlemek ve toparlamak gerekirse, dikkat çekme hastalığı belirtilerini somutlaştırmak için Histrionik Kişilik Bozukluğu örnekleri olarak da düşünülebilecek durumları şöyle sıralayabiliriz:
- Sürekli teatral davranışlarda bulunma ve dikkat çekmek için rol yapma
- Sağlık ile ilgili abartılı sorunlar uydurma
- Hastalık belirtileri ile dikkat çekmeye çalışma
- Manipüle etmek ve ilgi görmek için intihar tehditleri kullanma
- Cinselliği ön plana alma ve bu şekilde kontrol sağlamaya çalışma
- Ani mod değişiklikleri, duygular arasında hızlı geçişler yaşama
- Onaylanma arzusuyla başkalarının saçma görülebilecek heves ve fikirlerini kabul etme
5. Histrionik Kişilik Bozukluğu Tanı Kriterleri Nelerdir?
DSM 5'te B kümesi kişilik bozukluklarında yer alan Histrionik Kişilik Bozukluğu teşhisi için aşağıda sıralanan semptomlardan en az 5 tanesinin görülmesi gerekir:
- İlgi odağı olamadığında rahatsız, mutsuz, huzursuz olma
- Hızla değişen duygular ve sığ ilişkiler
- Dikkat çekmek için fiziksel özelliklerin kullanılmaya çalışılması
- Uygunsuz olarak tanımlanabilecek baştan çıkarıcı tavırlar ve cinsel etkileşim
- Duyguların hızla değişen ve sığ ifadesi
- Yüzeysel ve ayrıntısız konuşmalar
- Dramatik, abartılı davranışlar ve gösteriş
- Kolay etki altına alınma
- Kurulan ilişkilerin daha yakın olması gerektiğini düşünme, var olan yakınlığı yetersiz bulma
Bu tanı kriterleri bir ruh sağlığı uzmanı tarafından değerlendirilebilir. Bu süreçte uzman, diğer psikolojik sorunların ihtimalini de göz önüne alır.
Histrionik Kişilik Bozukluğu, ayrıca "histerik kişilik bozukluğu" terimiyle oldukça fazla karıştırılıyor. Ancak histerik kişilik bozukluğu, gerçek bir tanı olarak DSM-5'te yer almıyor.
6. Histrionik Kişilik Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?
Histrionik Kişilik Bozukluğu tedavisi; kişilerin yalan söyleyerek, başkalarını ön plana alarak bastırdıkları kendi duygu ve düşüncelerini fark etmeleri amacıyla uygulanır. Danışanlar çoğunlukla yaşadıkları kişilik bozukluğu yaşamlarını çok ciddi şekilde etkilemeye başladığında yardım alma ihtiyacı duyarlar.
- Tedavi yalnızca terapi içerebilir. Bazı durumlarda Histrionik Kişilik Bozukluğu tedavisinde kullanılan ilaçlar da vardır. Bu ilaçlar genelde kişilik bozukluğuna bağlı gelişen depresyon ve kaygıyı kontrol altına almak amacıyla reçete edilir.
- Kişinin kendini, duygularını ve benlik algısını geliştirmede psikoterapi ve terapötik yaklaşımlar faydalı olabilir. Terapide hastaların sevgi ve ilgi anlayışı, ilişkileri sağlıklı düşünce temelleri üzerinde şekillendirilmeye çalışılır.
- Grup terapisi eğer uzman uygun görürse uygulanabilir. Fakat grup üyelerinde görülen abartılı davranışlar sebebiyle Histrionik Kişilik Bozukluğu semptomları tetiklenebileceği için genellikle grup terapisi tercih edilmez.
Histrionik Kişilik Bozukluğu dahil her probleminiz için Heltia uygulamasını indirerek online terapi alabilir, iyileşme yolunda önemli bir adım atabilirsiniz.
Bu yazımızı beğendiyseniz, Histrionik Kişiye Nasıl Davranılmalı ve "Borderline ile Yaşamak" adlı yazılarımızı da inceleyebilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
Kaynaklar:
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders