Pasif agresif davranış hayatın birçok yerinde karşılaştığımız bir durumdur. Kişinin istemediği bir şeyi kabul edip, sonrasında zehir etmesi olarak da tanımlayabileceğimiz pasif agresiflik kendi davranışlarımız da olabilir. Bazen de bir sevdiğimizin ya da iş arkadaşımızın tavırlarında izlerini görebiliriz.
Zaman zaman dengeyi kaybedip bu şekilde davranmak herkesin başına gelebilir. Fakat pasif agresif davranışların bir kişilik örüntüsü haline gelmesi müdahale gerektiren bir durum olabilir. Çünkü Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu bulunan biri hem kendini sabote edebilir hem sevdiğini söylediği insanların hayatını olumsuz yönde etkileyebilir; iş yaşamında ilerlemelerine, özel hayatta mutlu olmalarına engel olabilir.
Peki, pasif agresif ne demek? Pasif agresif davranış nedir ve bir insanın bu tür davranışlar sergilediğini nasıl anlayabiliriz? Kendimizde varsa ya da bir yakınımızda belli bir örüntü fark ettiysek ne yapabiliriz?
Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu Nedir?
Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu; kişinin olumsuz düşünce ve görüşlerini direkt olarak dile getirmediği, bunun yerine agresif şekilde tavır takındığı kişilik bozukluğudur. Pasif bir düşmanlık modeli ve direkt iletişimden kaçınma davranışları gözlenir. Genellikle söyledikleri ile yaptıkları birbirini tutmaz.
Pasif agresif kişilik nedir, sorusuna birkaç örnekle de yanıt verebiliriz. Mesela şunlar pasif agresif davranış örnekleri olabilir:
- Bir yere gitmek istediğinizi söylerseniz, o da size uyum sağlar ve olur gidelim der. Fakat aslında gitmek istemiyordur ve özgüvensiz yapısı, kişilik sorunları nedeniyle istemediğini dile getirmeye çekinir. Bunun yerine gittiğiniz yerle ilgili olumsuzluklara odaklanır, yolculuğu veya tecrübeyi sabote etmeye çalışabilir.
- İşyerinde kendisine verilmek istenen bir projenin çok iyi bir fikir olduğunu söyleyerek kabul eder. Sonrasında işi sürüncemede bırakır. Konuyla ilgili sorulara yanıt vermekten çekinir. Üzerine gidildiğinde agresif tavırlar sergileyebilir, bahaneler üretip karşısındakini suçlayabilir.
"Pasif agresif" ifadesi ilk kez II. Dünya Savaşı sırasında ortaya atılmıştır. Amerikalı Albay William C. Menninger, emirlerine direkt karşı çıkamayan askerlerinde pasif agresif davranışlar gözlemiştir. Pasif agresif insanlar:
- Genelde hayır demezler, çoğu zaman hayır demekte zorlanırlar. Onun yerine ima yolu ile sorunlarını, isteklerini açıklamaya çalışırlar.
- Çoğunlukla özgüven sorunları vardır. Kendilerini değersiz ve çaresiz hissedebilirler.
- Öfkelendiklerinde direkt olarak belli etmez, agresif davranışlarla maskelemeye çalışırlar.
- Problemleriyle yüzleşmekten kaçınırlar. Yaşanan sorunlar ve aksilikler için genellikle başkalarını suçlarlar.
- Zaman zaman karşılarındaki kişiye pasif bir şekilde, sözleri ve hareketleri ile saldırgan davranırlar ve küçümseyici olabilirler. Bundan pişmanlık duydukları da olur. Bu davranışlar sebebiyle yalnızlaşabilirler.
- Aynı anda birçok duyguyu yaşayabilirler. Sinirli bir şekilde düşünmeden konuşup özellikle karşı tarafı kıracak cümleler sarf edebilirler. Sonrasında genellikle pişmanlık duyarlar.
- Aynı anda kızgın, kırgın veya hayal kırıklığına uğramış hissetseler de o an için neşeli ve iyi davranabilirler. Fakat sonrasında hislerini agresif bir şekilde dışa vurmanın bir yolunu mutlaka bulurlar.
- Kararsızlıktan, belirsizlikten hoşlanmazlar ama çoğu zaman karar veren taraf olmak da istemezler.
- Gelecek kaygısı yaşarlar ve hep olumsuz düşünürler.
- İlişkilerde samimi olmakta zorlanabilirler. İletişime açık olmadıkları için özel yaşamlarında sıkıntılar görülür.
- İnsanlarla iletişim sorunları yaşadıkları için iş ve okul hayatları da zorlu geçebilir.
Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu Neden Olur?
Literatürde direkt olarak Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu nedenleri hakkında kesin bilgiler, sonuçlar yer almıyor. Ama Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu özellikleri ve davranış şekilleri göz önüne alınarak yapılan tahminler, fikir yürütmeler var. Bunlara göre potansiyel nedenler şöyle sıralanabilir:
- Genetik yatkınlık.
- Suistimal, istismar yapılan ve madde bağımlılığının olduğu bir ortamda büyümek.
- Çocuk yaşta olumsuz duygularını ifade ettiği için cezalandırılmış olmak. Ebeveynlere hayır dediği için cezalandırılmak.
- Ebeveynler veya öğretmen gibi otorite figürleri ile sağlıklı ilişkiler kuramamış olmak.
- Hayır dediğinde karşısındakinin sevgisini kaybedeceğinden korkmak.
- Gerçek duyguların çatışmaya yol açacağını düşündüğü için hissettiklerini olduğu gibi yansıtmaktan kaçınmaya çalışmak.
- Aile ortamında duygularını ifade etmeyi öğrenememiş olmak. Pasif agresif ya da çok katı ve duygu paylaşımına açık olmayan ebeveynlerin, insanların olduğu bir çevrede büyümek.
Bunlar özellikle çocuk yaşta kişiyi etkisi altına alan, önemli faktörler. Bunun yanında pasif agresif davranış başka bir psikolojik sorunun akabinde ya da beraberinde de oluşabilir. Anksiyete bozuklukları, depresyon, madde bağımlılığı, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu; agresif kişilik bozukluğunun sebebi ya da sonucu olabilir. Ayrıca pasif agresif Narsisistik Kişilik Bozukluğu ile birlikte de görülebilen bir davranış örüntüsüdür.
Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Pasif agresif kişilik belirtileri insandan insana değişiklik gösterebilir.
Yaygın olarak davranışlar arasında tutarsızlık görülmesi dışında pasif agresif kişilik özellikleri şu şekilde özetlenebilir:
- İlk etapta kabul edip gönüllü olduğu işi sürekli ertelemek ve yapmamak için bahaneler üretmek.
- Otorite figürlerini küçümsemek ve başkalarına bu figürleri eleştirmek. Yöneticinin, öğretmenin, herhangi bir otorite sahibinin dedikodusunu yapmak.
- Sorumluluğunu üstlendiği projeleri kasıtlı bir şekilde eksik, hatalı ve geç teslim etmek.
- Toplantılara, iş ya da okul hayatında önceden belirli olan etkinliklere bilerek ve isteyerek geç kalmak ya da gitmemek.
- Önemli günlerden ve aile toplantılarından kaçınmak.
- Bir başvuru ya da proje için önemli olan belgeleri bilerek saklamak ya da kaybetmek, işi sabote etmek.
- Sürekli haksızlığa uğradığı hakkında şikayetçi olmak ve değerinin bilinmediği konusunda hayıflanmak.
- Kendine göre şanslı olduğunu düşündüğü kişileri kıskanmak ve herhangi bir sebep olmamasına karşılık onları kin gütmek.
- Aşırı ısrarcı ve tartışmacı olmak.
- Her zaman olumsuz, sözlerle saldıran ve agresif bir tavır sergilemek.
- Yaşadıkları ya da yaşamadıkları için sürekli başkalarını suçlamak.
- Eleştiriye dayanamamak.
- Kendini yetersiz, özgüvensiz hissetmek gibi durumlar pasif agresif belirtileridir. Bu tarz belirtiler ortaya çıktığında alanında uzman kişilerden destek almak, ruh sağlığı uzmanlarıyla görüşmek gerekebilir.
Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu Tanı Kriterleri Nelerdir?
Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu DSM-5’te tek başına bir bozukluk olarak yer almaz. A, B, C kümeleri şeklinde gruplandırılan kişilik bozukluklarından biri değildir. Dolayısıyla Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu hangi küme, sorusuna verilebilecek bir yanıt yok. Bu kişilik bozukluğu DSM-5’te tanımlanan ve tanımlanamayan diğer kişilik bozuklukları kategorisi altında incelenir. Bu nedenle net ve spesifik tanı kriterleri yoktur.
Pasif ve agresif kişilik bozukluğu tespit edebilmek için uzmanlar kişinin:
- Kişilik özelliklerine,
- Genel davranışlarına,
- Kaygı ve endişelerine,
- Gelecek hakkında neler düşündüğüne,
- İlişki dinamiklerine,
- Duygularının farkına varma ve dile getirme şekline,
- Aile öyküsüne,
- Madde bağımlığı olup olmadığına,
- İşyeri ve okulda görevlerini yerine getirip getirmediğine,
- Diğer kişilere nasıl davrandığına bakabilir.
Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?
Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu tedavisi;
- Kişinin özsaygı ve özgüvenini artırmak,
- Duygularını ifade etme becerisini geliştirmek,
- Yok yere duyulan olumsuz hisleri ve kini tarafsız duygularla değiştirmeyi öğrenmek,
- Daha gerçekçi beklentiler oluşturmak,
- Kişiler arası çatışmaları aşmak için iletişim kurmanın yollarını öğrenmek,
- İntihar düşüncelerini ve umutsuzluk hissini ortadan kaldırmak veya azaltmak için organize edilir.
Aslında direkt Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu tedavisi diye bir şey olduğunu söylemek doğru olmayabilir. Bu durum, insanın hayatını olumsuz etkileyen bir kişilik örüntüsüdür. Tam olarak bozukluk tanımına dahil değildir. Çözüm için bir ruh sağlığı uzmanına başvurmak gerekir. Genellikle pasif agresif davranışlar sergileyen kişiler başka insanların tavırlarından ve hayatlarından şikayetçi oldukları için uzmana başvurur. Tedavi sürecinde izlenebilecek adımlar şöyledir:
- Daha önce de dediğimiz gibi bu davranış başka psikolojik rahatsızlıklarla beraber görülebilir. Böyle bir durum olduğunda tedavi süreci de ona göre şekillenir. Terapi yaklaşımları ve ilaç kombinasyonu ile ilerlenebilir. Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu ilaçları olarak bilinen ilaçlar genellikle ana psikolojik rahatsızlığın semptomlarını azaltmak, tedavi etmek üzerinedir. Antianksiyete ve dikkat eksikliği ilaçları, duygu durum düzenleyiciler ve antipsikotikler reçete edilebilir. Madde bağımlılığı ve buna bağlı gelişen durumlarda ise Pasif Agresif Kişilik Bozukluğunda kullanılan ilaçlar değişebilir.
- Yukarıda bahsettiğimiz davranış değişiklikleri ve kazanımlar ise ancak yeterli bir terapi programı ile mümkündür. Terapide; uzun yıllardır süre gelen davranışlar, ilişki dinamikleri ve hayata, olaylara ve diğer insanlara bakış açısı üzerine çalışılır. Yöntem olarak ise uzmanların tercihi genellikle EMDR ya da Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) şeklindedir, fakat farklı ekollerler de çalışılabilir.
Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu ile Yaşamak
Agresif pasif kişilik örüntüsü ile yaşamak hem kişinin kendisi hem yakınları, arkadaşları ve ailesi için oldukça zorlayıcıdır. Tabii ki herkeste bu davranışlar aynı şiddet ve sıklıkta gözlenmez. Fakat çoğu zaman pasif agresif kişiler yalnızlıkla ve arkasından gelen depresyon ile boğuşmak zorunda kalır.
Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu Olan Birine Nasıl Davranılmalı?
- Her şeyden önce ona duyguların ifade edilebilen bir şey olduğunu gösterebilirsiniz. Bunun için ne hissettiğinizi sık sık dile getirebilir, isteklerinizi söyleyebilir, hem kızgınlık hem sevgi hissini normal bir şekilde yansıtarak örnek oluşturabilirsiniz. Onu da duygularını açıklamaya teşvik edebilirsiniz.
- Pasif agresif kişiliğe sahip insanların bir kısmı bu durumu normal olarak değerlendirir. Davranışlarının farkında değildir. Ayrıca bir insan savunma mekanizması olarak da bu örüntüyü geliştirebilir. Çoğu zaman karşı taraf için oldukça rahatsız edicidir. Ama bu davranışları istemeden yaptıkları ihtimalini göz ardı etmemek de önemlidir.
- Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu evlilik ve duygusal ilişkilerde bir tarafı çok daha fazla yorabilir. Fakat yine de karşıdan gördüğünüz agresif tavırları sakinlikle karşılamaya çalışmalısınız. Aksi halde karşı taraf daha çok içine kapanabilir.
- Sorumluluklarını yerine getirmediğinde işi onun yerine üstlenmeyin ya da kızgınlıkla ceza vermeyin. Eksik bıraktığı işlerin sonucundan kendisinin de etkilenmesi, sorumluluklarını anlamasına yardımcı olabilir.
- Sert eleştiriler yapmaktan kaçının. Onun yerine sürekli erteleme ya da kasıtlı sabote davranışı sergilediği bir işi yapması için onu destekleyebilirsiniz. İşi, görevi ya da ödevi tamamladığında takdir ederek kendini daha iyi hissetmesini sağlayabilirsiniz.
- Tabii ki pasif agresif manipülatif kişilik bozukluğu ile de karşılaşabilirsiniz. Böyle durumlarda karşınızdaki kişi sizi kullanmaya ve yönlendirmeye çalışabilir. Bu noktada karşı tarafın davranışlarını incelemek ve dikkatli davranmak önemlidir.
Ne olursa olsun ilişkinizin çok daha kolay ve sağlıklı bir şekilde ilerlemesi için bir uzmana başvurmanız önerilir.
Daha İyi Bir Hayat için Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu Olanlar Ne Yapmalı?
Pasif agresif davranışlar sergilediğinizi fark ettiğinizde yapabileceğiniz en iyi şey, bir uzmana danışmaktır. Çünkü duyguları ifade etmeyi öğrenmek için uzun bir yol katetmeniz gerekiyor. En iyi adım; sizi anlayan, kendinizi rahatlıkla ifade edebileceğiniz ve ifade etmeyi öğrenme konusunda teşvik edecek bir ruh sağlığı uzmanıyla görüşmek. Bu şekilde sizi bu davranışlara iten sebepleri değiştirebilirsiniz. Çok daha sağlıklı ilişkiler kurabilir, hayattan sandığınızdan çok daha fazla keyif alabilir, sosyal ortamların ve aile ortamının getirdiği konforu ve samimiyeti gerçek anlamda hissedebilirsiniz. Heltia indirerek ilk adımı hemen atabilir, online terapi alabilirsiniz.
Bu makaledeki bilgileri faydalı bulduysanız "Borderline ile Yaşamak" ve "Şizotipal Kişilik Bozukluğu Nedir?" adlı yazılarımız da ilginizi çekebilir.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.