Duygularımızın fark edilmesi ve ebeveynlerimiz tarafından duygusal ihtiyaçlarımıza karşılık verilmesi çocukluğumuzda edindiğimiz kazanımların belki de en önemli olanıdır. Ancak duygularımızın ihmal edildiği bir ortamda büyüdüysek o zaman içimizde bir yerlerde bir şeylerin eksikliğini hissedebiliriz.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sağlığı; “Sadece hastalığın olmayışı değil, bedence, ruhça ve sosyal yönden tam bir iyilik hali” olarak tanımlar. Çocukluğumuzda eğer bir şekilde duygularımıza temas edilmediyse bu ihmal bizi tam bir iyi oluş halinden uzaklaştıracaktır. Bu yaşantıyı Jonice Webb “duygusal ihmal” olarak adlandırmıştır.
Bu yazıda da duygusal ihmalden, ebeveynlikte duygusal ihmalin nasıl gözükebildiğinden bahsedeceğiz.
Duygusal İhmal Nedir?
Duygusal ihmal, çocuğun duygusal ihtiyaçlarına kronik bir duyarsızlık halidir. Genellikle çocuğun duygusal ihtiyaçlarını fark etmeme ve giderememe durumu duygusal ihmal olarak isimlendirilir. Yani bahsedilen, duyarsızlığın, bir ebeveynlik tarzı haline gelmiş olmasıdır.
Duygusal ihmale maruz kalarak yetişen çocuklar bir yetişkin olduklarında duygularını fark etmek ve paylaşmak gibi becerilerden yoksun olurlar. Kendilerini sıkça yalnız hissedebilirler çünkü anlaşılmadıklarını, kimsenin onları anlamadığını, düşünürler.
Duygusal İhmal Hangi Durumlarda Ortaya Çıkar?
Duygusal ihmal, ebeveynlerin benimsedikleri tutumlar sebebiyle ortaya çıkar. Fakat bu anlamda bu tutumu benimsemiş ebeveynlerin tek tip bir özelliği olmadığını belirtmeliyiz. Yani tek bir davranış şekli için ‘bu davranış duygusal ihmale yol açar’ diyemeyiz. Ebeveynler farkında olarak veya olmadan birçok yol ve yöntemle çocuklarını duygusal anlamda ihmal edebilir.
- Duygusal ihmal bazen çok belirgindir. Uzman olmayan bir göz tarafından bile –adının duygusal ihmal olduğunu bilmeden de- kolaylıkla anlaşılabilir.
- Ama bazen duygusal ihmal belli belirsiz de oluşabilir. Ebeveynlerin bariz görünen bir ‘suç’ işliyor olmalarına gerek yoktur. Çocukluğunda bu şekilde büyütüldüğünü bir yetişkin olduğunda da anlayamamış olan insanların sayısı yadsınamaz.
- Hatta duygusal ihmal o kadar iyi gizlenebilir ki ebeveynler bile çocuklarının duygularına kör ve sağır olduklarını fark etmiyor olabilirler. Üstelik bazı duygusal ihmalkâr ebeveynler pek çok durumda sözde! çocuklarının iyiliğini düşünmüşlerdir.
Kısacası, duygusal ihmali belli davranış kalıplarına sığdırmak kolay olmadığı gibi doğru da değildir. Burada önemli olan ebeveynin benimsediği ya da benimsemediği tutumlardan çocuğun nasıl etkilendiğidir.
Dr. Jonice Webb “Çocuklukta İhmalin İzi: Boşluk Hissi” adlı kitabında hem duygusal ihmali detaylı anlatmakta, hem de hangi tip ebeveynlik davranışlarının bu kategoride değerlendirilebileceğini örnekleriyle açıklamaktadır. Biz de bu yazımızda bir kısmı sözü geçen kitaptan alıntılarla bu tarz ebeveynlik davranışlarını örneklendirmeye çalıştık.
Duygusal İhmalkâr Tutum Sergileyen Ebeveyn Örnekleri
Şimdi gelin, duygusal ihmal olarak örneklendirilebilecek bazı ebeveyn davranışlarını detaylıca inceleyelim:
1. Otoriter Ebeveynler
Bu tarz ebeveynlerin davranışları oldukça katı, kuralları çok nettir. Çocuktan sorgusuz kurallara uyması beklenir. Uymadığında ise yaptırımlarla karşılaşabilir.
Otoriter ebeveynler ayrıca kendi isteklerini ön plana alarak çocuğun isteklerini ve ihtiyaç duyduğu şeylerin ne olduğunu göz ardı ederler.
Bu tip ebeveynlerle büyüyen çocuklar şefkatten yoksun olduklarını hissederler ve ‘önemli olmadıklarına’ dair örtük mesajlar alıyor olurlar. Bu da böyle yetişen bir kişinin öz değer algısını zedeler.
2. İzin Verici Ebeveynler
İzin verici ebeveynlerin nasıl olup da çocuklarını ihmal ettiğini düşünebilirsiniz!
Görünüşte bu ebeveynler sadece çocuklarının mutluluğunu amaç edinirler. Bu amaç doğrultusunda da çocuğa hiç sınır koymaz, sorumluluk vermez, hayatın gerçekliğiyle hiç yüzleştirmez ve yalnızca isteklerini yaparak büyümelerine izin verir.
Mutluluk duygusunu temel alan bu yaklaşımda aslında çocuğun öz disiplin kazanma ihtiyacı ihmal edilir. Öz disiplin kazanmadan büyüyen bir çocuğun kendi kendini disipline etmesi, hayatını düzenlemesi zordur. Sonucunda da düşük bir özgüven hissetmesi çok olasıdır.
3. Duygulara Dokunmayan Ebeveynler
Duygular hayatımızın renkleridir: Çeşitli durumlar karşısında duygularımız harekete geçer ve onları hissederiz. Yani her birinin bir işlevi vardır.
Ayrılmaz bir parçamız olan duyguların nasıl yaşanacağını büyüdüğümüz evde öğreniriz. Ancak bazı ailelerde çeşitli duyguların üstü kapatılır. Çocuklar da o duyguların (belki öfke ya da üzüntü olabilir) yaşanmaması, paylaşılmaması ve konuşulmaması gerektiğini öğrenir.
Dolayısıyla bu duyguları ihmal edilen çocuklar, duygularıyla ilgili konuşamayan ya da zaman zaman duygularından dolayı utanç hisseden bir şekilde büyürler. Yetişkin olduklarında da kendi duygularını ihmal eder hale gelirler.
4. Meşgul Ebeveynler
Belki yoğun çalışma temposu, belki başka gerekliliklerden ötürü daima meşgul olan ebeveynlerin sayısının az olmadığını biliyoruz. Hepimiz hayatımızın bazı dönemlerinde daha yoğun olabiliriz. Ancak burada sözünü ettiğimiz sürekli bir şekilde başka bir şeylerle uğraşmak zorunda olduklarını hisseden ebeveynlerdir. Bu ebeveynler kendi yoğunluklarından belki çocuğunun o gün okuldan üzgün geldiğini ya da uzun zamandır çalıştığı dersin sınavını geçtiği için çok mutlu olduğunu gözden kaçırabilir.
Ama çocuklar kendilerine zaman ayıran ebeveynlere ihtiyaç duyar. Bu ihtiyaç bir lüks değildir, çocuğun “sağlıklı” gelişimi için bir gerekliliktir. Bu nedenle sağlıklı bir iş yaşam dengesi kurmak, kendiniz için olduğu gibi aileniz için de oldukça önemlidir.
5. Yardıma İhtiyacı Olan Ebeveynler
Ebeveynler çeşitli sebepler sonucu yardıma muhtaç hale gelmiş olabilir. (Burada sözü edilen yardımın psikopatolojik açıdan olduğunu belirtmekte fayda görüyoruz.) Belki bir depresyon, belki bir çeşit bağımlılık, ya da farklı bir patoloji geliştirmeye yatkın bir ebeveyn tarafından büyütülen insanların duygusal ihmale maruz kalmış olması çok olasıdır. Çünkü bu ebeveynlerin bütüncül bir iyi oluş haline gelmeden kendi çocuklarına duygusal açıdan destek sağlamaları zordur.
Duygusal Olarak İhmalkâr Ebeveynlere Karşı Ne Yapılabilir?
Temeli kusurlu, çatlak, zayıf inşa edilmiş bir eve dışarıdan bakıldığında bir sorun göremezsiniz; ama kuvvetli bir rüzgârla bu ev ciddi hasar alabilir (Webb, 2019). Bu temelin sağlam olabilmesi ancak duyguları “görebilmekle” mümkün olur. Çünkü duygular hayatımıza yön verir. Hangi durumlar karşısında neler hissettiğimiz bizim pusulamızdır. Bu pusulayı okuyamadığımızda hayatın bir döneminde karşılaşabileceğimiz zorlukları yönetmek de kolay olmayacaktır.
Duygularınızın ihmal edildiği bir evde yetiştiğinizi düşünüyorsanız, öncelikle ebeveynlerinize bu sebepten ötürü öfke hissetmenizin çok normal olduğunu bilmelisiniz. Fakat onlar da çoğunlukla bunun farkında olmadılar ya da bunu bilerek seçmediler.
Şunu da bilmelisiniz ki, bu geri dönüşü olmayan bir zarar değil. Çocukluğunuzda aldığınızı düşündüğünüz bu yaranın tamiri mümkün. Bunun için bir ruh sağlığı uzmanı ile görüşmeniz ve psikolojik destek almanız en işlevsel yol olabilir.
Bu yazımızı beğendiyseniz, “Duygusal İhmalin Etkilerinden Kurtulmak” ve “Gece Yemek Yemek Hakkında Bilinmesi Gerekenler” içeriklerimize de göz atabilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
Kaynaklar:
Webb, J. (2019). Çocuklukta ihmalin izi: Boşluk hissi. Sola Unitas Academy.