Her insanın hayatında stres faktörü olarak görülebilecek birçok etken olabilir. Bir kişi için stres tetikleyicisi olan bir durum, duygu ya da olay bir başkasını aynı şekilde etkilemeyebilir. Benzer bir şekilde, bugün stres oluşturmayan bir olay hayatınızın ilerleyen dönemlerinde farklı bir etki yaratabilir.
Dolayısıyla stres kaynakları herkes için farklı olabilir diyebiliriz. Bu nedenle tüm stres faktörlerini tek tek sıralamak kolay olmayabilir. Fakat genel anlamda, birçok kişide stres oluşmasına yol açabilecek potansiyel faktörler vardır.
Biz de Heltia ailesi olarak bu yazıda “Stres neden olur?” sorusuna açıklık getirmeye çalışmak, stres duygusunun arkasındaki bazı potansiyel nedenlerden bahsetmek istedik:
1. Finansal Sorunlar
Tabii ki de hayatın değeri, mutluluk, sağlık gibi kavramlar asla parayla ölçülemez. Ama sonuçta hayatı idame ettirebilmek ve yaşamı daha konforlu bir şekilde tecrübe edebilmek için paraya bir araç olarak ihtiyaç duyulur.
Herhangi bir şekilde gelir dengesizliği yaşandığı bir dönem ise finansal anlamda sıkıntı yarattığı için stresi de tetikleyebilir. Temel ihtiyaçlarını gidermede zorlanan, sürekli borç ödemek zorunda olan kişiler bu dönemlerde yoğun strese maruz kalabilirler.
2. İşsizlik
Aslında işsiz kalmak genelde finansal sorunlara yol açtığı için stres faktörü olarak görülür, ama daha dikkatli baktığımızda durumun sadece bundan ibaret olmadığını anlayabiliriz.
- Çünkü bir kişinin işini kaybetmesi, işinden çıkarılması ya da uzun süredir aramasına rağmen iş bulamaması bir noktada özgüvenini de sarsabilir.
- Bu da kendine inanıcının azalmasına, öz şefkatini kaybetmesine ve kendisini değersiz hissetmesine yol açabilir.
Tüm bunlar da birleşerek stresi tetikleyebilir.
3. Kayıp Yaşamak
Sevilen birinin, bir aile üyesinin ya da eski bir dostun vefatı duygusal anlamda çok yıkıcı olabilir. Birini kaybetmesinin üzüntüsü, o kaybın yarattığı hayal kırıklığı ve öfke gibi farklı duygular ve zaman zaman da kayıpla gelen yalnızlık hissi stres yaratabilir.
Bu sebeple stres, aslında doğal yas tepkilerinden kabul edilir. Bu konuda daha detaylı bilgi için “Yas Nedir? Yas Tepkileri Nelerdir?” adlı yazımızı da inceleyebilirsiniz.
4. Travmatik Yaşantılar
Doğal afetler, araba kazaları, bir suçun kurbanı olmak, cinsel taciz ya da suistimal gibi travma etkisi yaratan olaylar stres seviyesini ciddi düzeyde artırabilir.
Bu tür öngörülemeyen olayların yarattığı stres, travma sonrası stres bozukluğuna da yol açabilir.
5. İş-Yaşam Dengesizliği
Giderek hızlanan ve dinamiklerin sık sık değiştiği iş dünyasında birçok kişi sürekli performans gösterme telaşı içerisinde koşturup duruyor. Herkesin benzer davranışları sergilediği ortamlarda ise işleri sürdürmek için sürekli olarak daha fazlasını yapmak gerekebiliyor.
Bu durumda da kişinin kendine, sevdiklerine, hobilerine ayırdığı zaman yani “hayatı yaşama anları” azalıyor. Bu da sürekli olarak strese maruz kalmaya yol açabiliyor. Oysaki sağlıklı bir iş-yaşam dengesi kurmak, hayatımızın her alanına yeterli miktarda zaman ve enerji ayırabilmek stresi önlemek için oldukça önemli.
6. İşyeri Sorunları, Kötü Çalışma Şartları
Günün büyük bir kısmının geçtiği işyerindeki şartlar mental sağlığı fazlasıyla etkiler.
- Yoğun, uzun ve molasız çalışmak
- İşyerinde sürekli çatışma yaşamak
- Mobbinge maruz kalmak
- Ayrımcılığa uğramak
- Yetersiz gelir ve yan hakların eksikliği stresi hayatınızın bir parçası haline getiriyor olabilir. Bu gibi sebepler de kişiyi farklı alanlarda destek almaya itebilir.
7. İlişki Sorunları
Tüm ilişkiler bazı dönemlerde stres yaratabilir. Fakat aşırı geçimsizlik, ayrılık, kötü niyetli biriyle birlikte olmak, mutsuz bir beraberlik, uzun süren boşanma davaları ve çocuk velayeti sorunları bir ilişkinin yaratabileceği stresi ciddi düzeyde artırabilir.
Bunların yanında sizi strese sokan biriyle devam ettirdiğiniz ilişki de mental sağlığınızı olumsuz etkileyebilir. Çok ciddi sorunlar yokmuş gibi görünse de bazı ilişkiler aslında toksiktir. Bir aile üyesi, samimi bir arkadaş veya iş arkadaşları; sizi duygusal olarak sömürmeye çalışan yaklaşımları, sürekli negatif tavırları, iğneleyici davranışları ve enerjinizi düşüren bakış açılarıyla stres kaynağı olabilir.
8. Sağlık Sorunları
Fizyolojik ve psikolojik sağlık sorunları iki farklı açıdan stresi tetikleyebilir.
- Eğer siz bir sağlık sorunu yaşıyorsanız, bu soruna bağlı olarak strese maruz kalabilirsiniz. Hastalığın kendisi de strese sebep olabilir, kullanılan ilaçların yan etkilerinden kaynaklanan farklı stres faktörleriyle de baş başa kalabilirsiniz. Örneğin, yan etkilerinden biri uyku sorunları olan bir ilaç uykusuz kalmanıza yol açtığı için stresi tetikleyebilir.
- Bunun yanında herhangi bir rahatsızlığı olan biriyle sürekli zaman geçirmek, onunla düzenli olarak ilgilenmek de stres kaynağına dönüşebilir. Özellikle de demans, Alzheimer gibi zorlayıcı nörolojik ve kronik rahatsızlıklar stres yaratabilir.
9. Ebeveyn Olmak
Ebeveynler genellikle bir iş, ev işleri ve çocuk yetiştirmeyi içeren yoğun programları yönetmekle karşı karşıya kalırlar. Bu da kişide yüksek seviyede stres oluşmasına yol açabilir. Ebeveynlik stresinin kaynakları arasında;
- Finansal kaygılar,
- Uzun saatler çalışmak,
- Yalnız başına çocuk büyütmek,
- Evlilik veya ilişki sorunları,
- Davranış bozukluğu veya gelişimsel engel teşhisi konmuş bir çocuğu büyütmek de sayılabilir.
10. Günlük Yaşam Alışkanlıkları ve Sorumluluklar
Günlük hayattaki ufak tefek şeyler biriktiğinde ya da çok tekrarlandığında bir stres kaynağına dönüşebilir. Anahtarları yanlış yere koymak, geç kalmak veya evden çıkarken yanınıza önemli bir eşya almayı unutmak strese girmenize neden olabilir. Bunlar sadece küçük aksaklıklar da olsa bir türlü bulamadığınız anahtar işe geç kalmanıza yol açtığı için güne stresli bir şekilde başlamanıza sebep olabilir.
Ayrıca sürekli meşgul olmak, uzayıp giden yapılacaklar listeleri, bir önceki günden ertesi güne aktarılan sorumluluklar da stresi hayatın bir parçası haline getirebilir.
11. Hayata Bakış Açısı
Amerikalı yönetmen Andrew Bernstein’in de dediği gibi: “Gerçek şu ki stres patronunuzdan, çocuklarınızdan, eşinizden, trafik sıkışıklığından, sağlık sorunlarından veya diğer koşullardan kaynaklanmaz. Koşullarınız hakkındaki düşüncelerden gelir.”
Yani stres sadece deneyimlediklerimizle ilgili bir durum değil. Aslında inançlarımız ve hayata bakış açınız ve iç dünyamızdaki çatışmalar da stresi kronik bir hale getirebilir.
- Kendine yeteri kadar güvenmemek,
- Kendini yeteri kadar sevmemek,
- Mükemmeliyetçilik eğilimi,
- Başkalarının düşündüklerine gereğinden fazla önem vermek,
- Hata yapmayı zayıflık, başarısızlık olarak görmek,
- Duyguları paylaşmaktan çekinmek,
- Başarıları göz ardı etmek,
- Kabul edilmeme ve onay görmeme korkusu yaşamak,
- İnsanlara “hayır” diyememek yoğun bir şekilde strese maruz kalmaya yol açabilir.
Siz farkında olmasanız da bazı alışkanlıklarınız stresin yoğunluğunu artırıyor olabilir. Aslında çok basit olan ve bu nedenle de gözünüzden kaçan bir davranışı, tutumu ya da alışkanlığı değiştirmek yaşamınızda ciddi bir farklılığa yol açabilir. Bu nedenle stresörlerinizi belirlemeye ve mümkün olduğunca ortadan kaldırmaya çalışmalısınız. Bu noktada ilk adımı hemen şimdi bir stres günlüğü tutmaya başlayarak atabilirsiniz. Gün içerisinde stres seviyenizi yükselten, stres tepkisinin sizi olumsuz etkilediğine şahit olduğunuz tüm detayları not alabilirsiniz. Böylece yaşadıklarınızı anlamlandırabilir ve buna göre de değişim için çaba gösterebilirsiniz.
Stresle başa çıkmak için profesyonel yardıma da başvurabilirsiniz. Bunun için Heltia uygulamasını indirerek online terapi alabilir, stresle başa çıkmanıza yardımcı olacak mental sağlık desteğini bulabilir, iyileşme sürecinize başlayabilirsiniz.
Bu yazımızı beğendiyseniz, "Stresin 3 Farklı Türü" ve “Kabızlıktan Kurtulmak İçin Neler Yapılabilir?” içeriklerimize de göz atabilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
Kaynaklar:
Estes, A., Olson, E., Sullivan, K., Greenson, J., Winter, J., Dawson, G., & Munson, J. (2013). Parenting-related stress and psychological distress in mothers of toddlers with autism spectrum disorders. Brain and Development, 35(2), 133-138.