Stres, günlük dilde genellikle olumsuz bir ifade olarak kullanılır. “Bugün çok stresliyim” dediğimizde aslında gergin, huzursuz hissettiğimizi dile getirmeye çalışırız. Çünkü stres kaynaklarına maruz kalmak gerçekten bir “gerginlik” hali yaratır. Oysaki stres tepkisi, bizim hayatımızı kurtarmak için gelişmiştir. Evrimsel olarak baktığımızda stres tepkisi gösteremeyen atalarımızın zamanla soyunun tükendiğini anlayabiliriz.
Peki, stres tepkisi faydalı bir mekanizma olarak geliştiyse biz bugün neden stresten sürekli kaçınmaya çalışıyoruz? Yoksa stresten kaçınmaya çalışarak hata mı ediyoruz? Stresten faydalanmayı öğrenmenin bir yolu olabilir mi?
Bu soruların yanıtlarını stresin 3 temel türünü inceleyerek verebiliriz. Tek bir kelimeyle özetlediğimiz bu hayati tepkinin çeşitlerine baktığımızda, aslında bize faydalı olabilecek yanları olduğunu da görebiliriz.
Şimdi gelelim stresin üç farklı çeşidine…
1. Akut Stres
Akut stres, vücudun yeni veya zorlu bir duruma verdiği geçici tepkidir. Stres kaynağı ortaya çıktığında oluşur ve kaynak ortadan kalkınca stres tepkisi de sona erer. Akut stres anında kaslar gerilebilir, kalp atışı ve nefes hızlanabilir, nefes darlığı da oluşabilir.
Akut stresi;
- Doktor randevusu,
- Kaza ya da saldırı gibi zorlayıcı olaylar,
- Sevilen birinin vefatı gibi yıkıcı haberler,
- Ayrılık, anlaşmazlık gibi olumsuz tecrübeler,
- Mezuniyet, taşınma gibi önemli yaşam olayları,
- Bir sunum ya da toplantı,
- Okulun ya da yeni işin ilk günü gibi durumlar tetikleyebilir.
Bunun yanında, hız trenine binmek gibi durumlarda da akut stres ortaya çıkabilir.
Akut Stresin Faydaları Nelerdir?
Evet yanlış okumadınız: Akut stres, faydalı da olabilecek bir stres türüdür. Çünkü tehlikeli durumlarda beyni uyarıp sizi koruyarak, bir zorluğun üstesinden gelmenizi ya da en azından başa çıkmanın yollarını bulmanızı kolaylaştırabilir.
Diyelim ki yarın sabaha yetiştirmeniz gereken bir görev var. Akşam olmasına rağmen hala çalışıyorsunuz ve daha da çalışmanız gerekiyor. İşte bu noktada devreye akut stres ile gelişen kaç ya da savaş tepkisi giriyor. Bu sayede sabaha kadar uyanık kalarak ve bilişsel aktiviteleri mümkün olduğunca verimli kullanarak görevinizi tamamlayabiliyorsunuz. Tehlike yani uyaran geçtiğinde, bu durumda görev tamamlandığında ya da en azından tamamlanmaya yaklaştığında, vücut sistemleri de normale dönüyor.
Anlayacağınız, sadece stres kaynağı mevcutken verilen stres tepkisi bize fayda sağlayabilir. Bu sebeple akut stres, “iyi stres” olarak da adlandırılır.
Ancak bunun da zararlı olabildiği durumlar tabii ki vardır:
Şiddetli Akut Stres Nedir?
Akut stresin çok fazla hissedildiği bu durum, “psikolojik şok” olarak da ifade edilir.
- Korkunç ya da travmatik bir olay karşısında oluşabilir.
- Kişi bu tür bir olayı birinci dereceden yaşadığında ya da birinin yaşadıklarına şahit olduğunda akut stres tepkisi normalden daha şiddetli olabilir.
- Bu da akut stres bozukluğuna yol açabilir. Akut stres bozukluğu tipik olarak travmatik bir olaydan sonraki bir ay içinde ortaya çıkar. En az üç gün sürer ve etkisi bir aya kadar devam edebilir.
- Şiddetli akut stres sebebiyle travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) veya uyku sorunları gibi farklı psikolojik rahatsızlıklar da görülebilir.
2. Episodik Akut Stres
Episodik akut stres, akut stres tepkisinin sık sık oluşması demektir aslında. Bu stres türü sebebiyle beden, rahat ve sakin bir duruma dönmeye fırsat bulamaz.
Episodik akut stres tepkisi; olabileceğinden şüphelendiğiniz olaylara takılı kaldığınızda, bu tür konular hakkında sık sık endişeli hissettiğinizde oluşabilir. Bu da genellikle hayatınızın kaotik olduğunu düşünmenize, bir krizden diğerine geçiyormuşsunuz gibi hissetmenize neden olabilir. Bu sebeple özellikle kolluk kuvvetleri, acil çalışanları veya itfaiyeciler gibi sık sık yüksek düzeyde strese maruz kalan meslek erbablarında oluşabilir.
Episodik Akut Stres Belirtileri Nelerdir?
- Genel olarak episodik akut stres yaşayanlar kendilerini doğal olarak endişeli, sinirli veya asabi olarak tanımlarlar.
- Bunun yanında episodik akut stresin semptomları, akut stresin semptomlarına benzer. Kalp atışı hızlanır, kaslar gerilir, nefes hızlanır veya nefes darlığı oluşabilir. Semptomlar akut stres tepkisine göre daha sık aralıklarla görülür.
- Uygun şekilde yönetilmezse episodik akut stres semptomları klinik depresyon veya kalp hastalığı gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
3. Kronik Stres
Kronik stres, stres kaynaklarının uzun süre boyunca etkisini gösterdiği durumda oluşur. Bir rahatlama olmaksızın devam eden, sürekli stres olarak tanımlanır. Farklı tetikleyiciler sebebiyle uzun bir süre boyunca yoğun şekilde strese maruz kalan birinde görülür.
Hem vücut sistemlerinin fonksiyonlarını bozabilir hem mental sağlığı ciddi anlamda, olumsuz şekilde etkileyebilir. Kısacası kronik stres, genel sağlığın bozulmasına ve hayat kalitesinin düşmesine yol açar.
Kronik Stres Sebepleri Nelerdir?
Kronik stresi:
- İşyerindeki sorunlar
- İşsizlik veya maddi problemler
- Kronik rahatsızlıklar ya da günlük hayatı etkileyen yaralanmalar, sakatlıklar
- Gelecek kaygısı
- Aile içi sorunlar
- Çocukluk travmaları
- Duygusal ya da fiziksel istismar
- Bağımlılıklar
- Zorlayıcı boşanma, ayrılık süreçleri
- Toksik ilişkiler
- Düşük benlik algısı
- Tehlikeli veya suç dolu bir mahallede yaşamak
- Ayrımcılığa uğramak gibi hayatı birçok açıdan etkileyen faktörler tetikleyebilir.
Kronik Stres Belirtileri Nelerdir?
Kronik stres:
- Sinirlilik ve öfke hali
- Tükenmişlik
- Baş ve vücut ağrıları
- Konsantrasyon sorunları
- Diyabet gibi metabolik rahatsızlıklar
- İşte, evde ve kişisel yaşamınızda günlük sorumlulukları yerine getirmede zorluk
- Anksiyete bozuklukları
- Olumsuz düşünme, tedirgin, çaresiz ve umutsuz hissetme
- Duygusal değişkenlik ve düşük özgüven
- Depresyon gibi farklı psikolojik sorunlar
- Hızlı, düzensiz ve kontrol edilemeyen düşünceler
- Uyku sorunlar
- Sindirim problemleri
- İştah değişiklikleri
- Çaresizlik gibi olumsuz duygular
- Özgüven düşüklüğü
- Cinsel istek kaybı
- Sık sık enfeksiyon sebebiyle hastalanma gibi çok çeşitli problemlere yol açabilir.
Tabii ki her şeyi bir kenara bırakıp stres tepkisi çok faydalıdır gibi abartılı bir düşünceye takılmak da doğru değil. Ama stresle biraz bile olsa barışmak hayatımızı kolaylaştırabilir. Bu bilgileri iyi bir şekilde değerlendirebilmek için yapmamız gerekenler ise teoride oldukça basit: Stres yönetimi için adımlar atmak ve stres tepkisini fayda sağlayabileceği düzeyde tutmak.
Siz de Heltia uygulamasını indirerek stres probleminiz hakkında yetkin uzmanlara danışabilir, stres belirtilerini daha iyi yönetmeyi ve mental sağlığınız için bir adım atmayı online terapi ile deneyebilirsiniz.
Bu yazımızı beğendiyseniz, “Kaygılı Hissettiğinizde Hatırlamanız Gerekenler” ve “Kabızlıktan Kurtulmak İçin Neler Yapılabilir?” içeriklerimize de göz atabilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.