İş dünyasının tamamen stressiz olabileceğini söylemek gerçekçi olmaz, çünkü stres hayatın bir parçası. Bedenin verdiği bir tür tepki olduğu için tecrübe etmemek gibi bir durum söz konusu değil. Tüm alanlarında olduğu gibi iş hayatında da aksaklıklar ve sorunlar oluşabileceği için stres de bir şekilde bu dünyanın içerisine dahil oluyor.
Tabii stres son derece kişisel bir olgu ve herkesin, her durumda gösterdiği stres tepkisi aynı değil. Ama bazen, bazı koşullarda iş stresi kaçınılmaz bir hal alabilir. Bu da hem iş hayatını hem özel yaşamı olumsuz etkileyebilir.
Bu yazıda iş yeri stresi nedir, iş stresinin zihinsel belirtileri ve kişi üzerindeki etkileri neler olabilir gibi konulardan bahsedeceğiz. Böylelikle işyeri stres faktörlerini daha kolay tanıyabilmenize, durumunuzu daha kolay anlamanıza ve iş stresi yönetimi yapabilmenize yardımcı olmayı umuyoruz.
İş Stresi Nedir?
ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezlerine (CDC) göre iş stresi tanımı; işin gereklilikleri çalışanın yetenekleri, kaynakları veya ihtiyaçları ile uyuşmadığında ortaya çıkan, zararlı fiziksel ve duygusal tepki olarak verilebilir.
Yani vücudun çevresel faktörlere, değişimlere verdiği bir tepki türü olan stres, iş hayatında olumsuz etkiler yaratan bir soruna dönüşebilir. Tabii burada bahsettiğimiz iş stresi, fonksiyonel stresten farklı.
İş stresi nedir, daha açık bir şekilde örneklendirerek ifade etmemiz gerekirse:
- Stres bir tür hayatta kalma mekanizmasıdır aslında. Ve çok fazla bilinmese de iyi bir türü de vardır. (Bu duygu hakkında detaylı bilgi için “Kaygı Nedir?” adlı blog yazımıza göz atabilirsiniz.)
- Bu iyi tür iş hayatında kişinin kendisine, psikolojik iyi oluşunu olumsuz etkilemeyecek şekilde, meydan okumasına yardımcı olabilir. Yani aslında deneyimlediğiniz ilk iş günü stresi, sizi çok iyi bir performans göstermeye yöneltebilir. Veya sizi yetişmesi gereken bir raporu zamanında tamamlamaya iten güç de stresin olumlu bir etkisi olarak gösterilebilir.
- Bu güç size psikolojik ve fiziksel olarak enerji verebilir ve yeni beceriler kazanmanız, işinizde ustalaşmanız için motive edebilir.
- Ama bu raporu tamamlama süresinin, teslim tarihinin ya da buna bağlı performans kaygısının yarattığı ve hem mental hem fiziksel anlamda sağlığınızı olumsuz etkileyen stresin “iyi” bir yönü olduğunu söyleyemeyiz. İşte iş stresinin neden olduğu olumsuzluklar, bu kavram içerisinde tanımlanır.
İş Stresi Yaşadığınızı Nasıl Anlayabilirsiniz?
Zaman zaman biriken işler, performans kaygısı, gerçekçi olmayan beklentiler ve iş hayatında mükemmeliyetçilik eğilimi, ya da zaman baskısı stresli hissetmenize yol açabilir. İş stresi nedenleri arasında bunlar dahil birçok şey sayılabilecek olsa da, burada önemli olan bu tepkinin sürekliliği ve tekrarlanma sıklığı. Yani iş stresini tam olarak anlayabilmek için anlık gelen, tetikleyici ortadan kalkınca kaybolan stres ve motive edici etkisi olabilecek iyi stresten farkını bilmek gerekiyor.
Yoğun bir şekilde bu durumu yaşayan birinde, iş stresinin zihinsel belirtileri şu şekilde ortaya çıkabilir:
- Kendini hem işte hem özel hayatında bitkin, yorgun ve huzursuz hissedebilir.
- Odaklanmakta zorlanabilir, dikkatsiz davranabilir ve hata yapma olasılığı artabilir.
- Daha tahammülsüz birine dönüşebilir, çabuk öfkelenebilir.
- Kendini sürekli kaygılı ve gergin hissedebilir.
- Kas ve baş ağrıları gibi ağrılar, kaşıntı ve döküntü gibi dermatolojik sorunlar, uyku bozuklukları gibi farklı psikolojik problemler yaşayabilir.
- Sindirim sisteminde sorunlar oluşabilir ve kısa sürede kilo değişimleri gözlenebilir.
- İşe duyduğu ilgi azalabilir; işten kaçmak, uzaklaşmak isteyebilir.
- Performansı düşebilir ve işle ilgili becerilerini kaybetmiş gibi hissedebilir.
- Genel anlamda iletişim sorunları yaşayabilir ve iş arkadaşlarıyla, ekibiyle sık sık çatışmaya girebilir.
İş Stresi Genel Sağlığı Nasıl Etkiler?
İş stresinin kendini belli ettiği noktaları açıklarken birçok fiziksel ve ruhsal değişimden de bahsettik. Çünkü stres tepkisinin kronikleşmesi aslında genel sağlığı olumsuz etkilediği için bu tür değişimlere de yol açabiliyor. Yaşanan değişimler ise stresi artırıp durumu kötüleştirebiliyor.
1. İş Stresin Mental Sağlık Üzerindeki Etkileri
İş stresi;
- Kaygının artmasına ve buna bağlı olarak kişide kaygı bozukluklarının oluşmasına,
- Yorgunluk, sürekli stres hali sebebiyle tükenmişlik sendromunun görülmesine,
- Düşük duygudurum, özgüven kaybı ve isteksizlikle beraber depresyona,
- Sigara, alkol ya da madde gibi bağımlılıklara,
- Uyuma ve yemek yeme alışkanlıklarını etkileyerek uyku bozuklukları ve yeme bozukluklarına yol açabilir.
Bu mental sağlık sorunları birbirini tetikleyebilir ya da bir kişinin baş etmeye çalıştığı sorunu iş stresi sebebiyle kötüleşebilir.
Aynı zamanda iş stresi; kişinin kendine duyduğu güvenin ve sevginin azalmasına, hem sosyal hem iş çevresinde ilişkilerinin bozulmasına, genel ruh sağlığının kötüleşmesine, yaşam doyumuna ulaşamamasına sebep olabilir.
2. İş Stresinin Beden Sağlığı Üzerindeki Etkileri
İş stresi sonucu görülen hastalıklar arasında;
- Kalp ve damar rahatsızlıkları,
- Kas ve iskelet sisteminde sorunları,
- Sindirim sisteminde problemleri sayılabilir.
Bunları daha detaylı bir şekilde ele almak gerekirse;
- Stres tepkisi damarların daralmasına yol açar ve kan dolaşımını hızlandırır. Buna bağlı olarak kalp ve damar hastalıkları görülebilir.
- Stresin sebep olduğu hormonal değişimler baş ağrısı, kas ve iskelet sisteminde sürekli bir gerginlik hali ve buna bağlı görülen vücut ağrılarına yol açabilir. Kaslardaki gerginlik zamanla iskelet sisteminde deformasyon ve bozukluk oluşmasına da sebep olabilir.
- Stresin beyinde ve vücutta yarattığı değişimler sindirim sistemini etkileyebilir. İkinci beyin olarak da anılan bağırsakların çalışma düzeni bozulabilir, irritabl bağırsak sendromu gibi gastrointestinal bozukluklar görülebilir.
- Stres sebebiyle zamanla midede kronikleşebilecek ülser gibi rahatsızlıklar görülebilir. Stres anında mide bulantısı hissi de oluşabilir. İş stresi sürekli hale geldiğinde bulantı hissi tüm gün etkisini sürdürebilir. Bu da hem kişiyi rahatsız ederek kendini sürekli kötü hissetmesine sebep olabilir hem yeme alışkanlıklarını değiştirebilir.
Tüm bunlara bağlı olarak şunu da söyleyebiliriz: İşyeri stresi sadece çalışanı etkilemekle kalmaz, aynı zamanda şirket performansı üzerinde de olumsuz etkileri vardır. İşle ilgili gerginliğin etkileri; çalışanların fiziksel ve zihinsel sağlığında olumsuz izler bıraktığı ve davranışlarda negatif yönlü değişiklikler yarattığı için şirketler de bundan etkilenir. İşyeri stresi, çalışan verimliliğini azalabilir; devamsızlığı, işe gelmemeyi ve doktor ziyaretleri için işten izin alınan gün sayısını artabilir. Stresli bi ortamda iş kazalarının oranı da artabilir.
İş Stresine Sebep Olabilen Faktörler Nelerdir?
İşyeri stresörlerini kişiyi fiziksel ve psikososyal olarak etkileyenler şeklinde iki ana gruba ayırabiliriz.
Şunu da özellikle belirtelim: Tabii ki birazdan bahsedeceğimiz bu stres faktörleri herkesi aynı düzeyde etkilemeyebilir. Ama belli başlı global sağlık otoritelerine ve Amerikan Stres Enstitüsü gibi kuruluşlara göre, iş stresine yol açabilecek bu faktörler herkes için potansiyel bir tetikleyici olabilir.
1. Fiziksel Stres Faktörleri:
- Çalışma alanındaki gürültü,
- Çalışma alanının yeterli şekilde aydınlatılmaması,
- Alanın hijyenine önem verilmemesi, havasızlık,
- Masaların çok sıkışık olması gibi ofis düzeninin çalışmayı kolaylaştıracak şekilde oluşturulmaması
- Konforsuz, ergonomik olmayan çalışma koltukları ve masa düzeni gibi, fiziksel olarak iş ortamı ile alakalı olan faktörlerdir.
2. Psikososyal Stres Faktörleri:
Bunlar ise daha çok çalışma şartları, iş ortamı ve ilişkiler ile bağlantılıdır.
Bu faktörleri şöyle sıralayabiliriz:
- Gerçekçi olmayan beklentiler ve yoğun iş temposu
- Esnek olmayan çalışma saatleri
- Çalışanların karar mekanizmasının çok dışında tutulması
- Toksik bir çalışma ortamı
- Zorbalık, aşağılayıcı davranışlar, insan kayırma ve mobbing
- Çalışanları ikinci plana atan bir şirket yaklaşımı
- Yetersiz yönetim becerileri
- Düşük standartlardaki maaşlar ve yetersiz yan haklar ya da hiç yan hak bulunmaması
- İş sağlığı ve güvenliği kurallarının dikkate alınmaması
- Belirsiz görevler ve rol çatışmaları
- Kişinin becerilerine uygun olmayan, zorlayıcı görevler
- Empatiden yoksun yönetim uygulamaları gibi faktörler, iş stresi nedenleri arasında sayılabilir.
3. Diğer Faktörler:
Bunların yanında:
- Kişinin işini sevmemesi veya işini sıkıcı bulması,
- Özel hayatındaki sorunları,
- Geçmiş işleriyle ilgili travmatik yaşantıları,
- Özgüven eksikliği gibi durumlar iş stresi yaşama riskini artırabilir. İş stresi anksiyete bozuklukları gibi duygudurum problemleri ile de oldukça yakından ilişkilidir.
Eğer siz de iş stresi deneyimliyor, iş stresiyle başa çıkma yolları arıyorsanız, Heltia uygulaması üzerinden alanında uzman terapistlerle görüşebilirsiniz. Böylelikle online terapi alabilir, iş stresi dahil tüm problemleriniz için yardım alabilir, iyileşme yolculuğunuza kolayca başlayabilirsiniz.
Bu yazımızı beğendiyseniz, “İş Hayatında Tükenmişlik Sendromu Nasıl Yenilir?” ve “İş Stresi ile Başa Çıkma Yöntemleri” adlı içeriklerimize de göz atabilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
Kaynaklar:
Centers for Disease Control and Prevention
The American Institute of Stress
Turunç, Ö., & Çelik, M. (2010). Çalışanların algıladıkları örgütsel destek ve iş stresinin örgütsel özdeşleşme ve iş performansına etkisi. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(2), 183-206
Li, J., Loerbroks, A., Bosma, H., & Angerer, P. (2016). Work stress and cardiovascular disease: a life course perspective. Journal of occupational health, 15-0326.
Joksimovic, L., Starke, D., & Siegrist, J. (2002). Perceived work stress, overcommitment, and self-reported musculoskeletal pain: Across-sectional investigation. International journal of behavioral medicine, 9(2), 122-138.
Salleh, M. R. (2008). Life event, stress and illness. The Malaysian journal of medical sciences: MJMS, 15(4), 9.