Elinizdeki şeyleri hak etmediğinize inandığınız, “acaba ben herkesi yetenekli olduğuma dair kandırıyor muyum?” diye düşündüğünüz oluyor mu? O zaman sahtekârlık sendromu deneyimliyor olabilirsiniz.
Sahtekarlık sendromu nedir, nasıl belirtiler gösterir ve imposter sendromu nasıl geçer gibi soruların hepsini bu yazımızda cevapladık. Detaylı sahtekar sendromu rehberimize ulaşmak için okumaya devam edin 👇🏻
İmposter (Sahtekâr) Sendromu Ne Demek?
“Sahtekar sendromu” olarak da bilinen imposter sendromu, kişinin kendi yeteneklerinden, başarılarından ve sahip olduklarından şüphe duyduğu bir psikolojik durumdur. Genellikle belli bir yetkinlikle alakalı ortamlarda (örneğin işyeri veya okul) ortaya çıkması daha yaygındır.
Sahtekarlık sendromuna sahip olan bireyler, elindekileri hak ettiğine inanmaz. Böylelikle yetersiz hissederler ve özgüvenleri olumsuz yönde etkilenir. Bunun sonucu olarak, imposter sendromu olan kişiler ayrıca herkesin sahtekar olduklarını fark etmesinden ve elindekileri kaybetmekten çekinir. Bu sebeple ‘rollerine’ devam etme baskısı hissederler ve görevlerinin mental yükü oldukça ağırlaşır.
Sahtekarlık Sendromu Belirtileri Nelerdir?
Sahtekarlık sendromu, henüz DSM-5 tarafından tanınmadığı için aslında resmiyette bir ‘sendrom’ değil. Bu sebeple geçerliliği olan ve kanıtlanmış bir belirti listesi yok.
Ancak genel olarak açıklamamız gerekirse, imposter sendromu belirtileri gösteren bir birey:
- Yetersizlik ve başarısızlık hissi
- Kendisini aşağılama eğiliminde olma
- Kendisinden şüphe etme
- Özgüven düşüklüğü
- Öz şefkatli farkındalık seviyesinin düşük olması
- Sahip olduklarının şans eseri olduğunu, becerileriyle ilgisi olmadığını düşünme
- Herkesin sahtekar olduğunu ‘fark edeceği’ ve elindekileri kaybedeceği korkusu
- Elindekileri hak etmediğini düşünme
- Sosyal ortamlarda ‘dışarıda’ hissetme
- İltifat alınca veya takdir edilince rahatsız hissetme
- Mükemmeliyetçilik ve detaylara takılma eğiliminde olma
- Sorumluluktan kaçınma
- İşleri güzel yapamayacağını düşündüğü için erteleme eğilimi gibi durumlar deneyimliyor demek olabilir.
İmposter sendromunu daha yakından tanıdığımıza göre, şimdi gelin sebepleri ve tedavi yöntemlerinden de bahsedelim:
İmposter Sendromu Neden Olur?
Uzmanlar, imposter sendromu oluşumunun kesin, tek bir nedeni olmadığı konusunda hemfikir. Ancak birçok araştırma, belli yaygın sebeplere işaret ediyor.
Olası imposter sendromu nedenleri arasında şunlar sayılabilir:
- Başarıyı çok önemseyen bir ailede büyümek ve bu konuda baskılanmak,
- Aşırı miktarda kontrolcü, koruyucu ve/veya pimpirikli ebeveynler tarafından yetiştirilmek,
- İş ortamında başarılarına değer verilmeyen bir azınlık gruba dahil olmak (Örneğin, kadınlarda ve azınlık ırklarda imposter sendromu daha fazla görülüyor),
- Çok eleştiren bir yetkin figürün altında iş yapıyor olmak,
- Okulunuz, işiniz veya görevinize yeni başlamış olmak,
- Kendinden şüphe etme ve düşük özgüven gibi eğilimler gösteriyor olmak,
- Sosyal anksiyete veya anksiyete bozukluğu problemi yaşamak,
- Mükemmeliyetçi ve kendinden çok şey bekleyen bir yapıda olmak.
Bu sendrom, dönemlik olarak ortaya çıkabileceği gibi bir insanda uzun zamanlı bir şekilde de bulunabilir. Ancak genellikle hayatın ‘geçiş’ noktalarında ortaya çıkma ihtimali artar.
İmposter Sendromuna Karşı Neler Yapılabilir?
Son olarak, imposter sendromunu yenmek için atabileceğiniz birkaç adım önermek istedik:
1. Hata Yapmanın Normal Olduğunu Hatırlamak
İmposter sendromu nedenleri arasında belki de en yıkıcı olanları, bireyin hatalarını ve kusurlarını içselleştirerek gittikçe onlarla özdeşleşmesidir. Bu sebeple, bir sahtekar gibi hissettiğinizde ilk yapmanız gereken şey: Kimsenin herhangi bir konuda mükemmel olmadığını kendinize hatırlatmak.
Örneğin kendinize benzer seviyelerde gördüğünüz insanları gözlemlemeyi deneyebilirsiniz. Onlar da size sahtekar gibi geliyor mu, yoksa gerçekten becerilerini kullandıklarını görüyor musunuz?
Hataların önemli olmadığını söylemek, buna inanmaktan çok daha kolay olabilir. Ancak hatalar, kusurlar veya yetkinlik seviyenizdeki eksiklerin sizi tanımlamasına izin vermek mental sağlığınızı oldukça kötü etkileyecektir.
Bu tarz negatif şeyler düşünmeye başladığınızda bunların gerçekçiliğini, size nasıl hissettirdiğini tartarak onlardan uzaklaşmayı kendiniz için daha kolaylaştırabilirsiniz.
2. Başarılara Odaklanmak
Başarısızlık ve reddedilme gibi durumlara odaklanmak, sahtekarlık sendromu belirtilerini ciddi ölçüde artırabiliyor. Bunun için başarılarınıza odaklanmak, başarısızlıklarınızı da kendinizi geliştirme fırsatları olarak değerlendirmek faydalı olabilir.
Bunun için hayatınızdaki önemli başarıları not aldığınız bir düşünme egzersizi yapabilirsiniz. Listelediğiniz başarılar hakkında tek tek düşünün: Bunları hangi yeteneklerinizi kullanarak kazandınız? Hepsi birden ‘şans eseri’ olabilir mi? Yoksa gerçekten hak ettiğiniz için elde ettiğiniz şeyler olması daha muhtemel değil mi?
İmposter sendromuna sahip bireyler, başarılarını ve yetkinliklerini objektif olarak değerlendirmekte zorlanma eğilimindedir. Bu sebeple kafalarında başarılarını listelemeleri zorlayıcı olabilir. Böyle bir durumda çevrenizden destek alabilir ve sevdiğiniz, güvendiğiniz insanlara bu konuda danışabilirsiniz. Aynı zamanda sosyal destek mekanizmanıza da başvurmuş olursunuz.
3. Özgüven ve Öz Saygı Geliştirmek
İmposter sendromuna karşı yapabileceğiniz üçüncü şey de, kendinize karşı olan pozitif hislerinizi artırmaya çalışmak.
Özellikle kendinize olan saygınız ve güveninizin artması, yeteneklerinizden daha az şüphe duymanızı ve çalışma ortamında kendinizden daha emin davranmanızı sağlayabilir. Bu, sahtekarlık hissiyle birlikte verimliliğinizi ve motivasyonunuzu da etkileyecektir.
Bu konuda daha detaylı öneriler için “Özgüvenli Olmak İçin Ne Yapmalıyız?” adlı yazımızı inceleyebilirsiniz.
4. Profesyonel Yardıma Başvurmak
“İmposter sendromu nasıl aşılır?” sorusuna verebileceğimiz en etkili cevap, elbette ki profesyonel mental sağlık yardımı almak olacaktır. Özellikle sahtekarlık hissinin arkasında çocukluk travmaları, anksiyete bozukluğu gibi ciddi sebepler olduğu durumlarda, sahtekarlık sendromunun geçmesi için öncelikle bunların tedavisine başlamak gerekecektir.
İmposter sendromu dahil her türlü konuda ruh sağlığı desteği almak için Heltia uygulamasını indirebilir, uzman psikoterapistlerden ve zengin içerik dünyamızdan yardım alabilirsiniz.
Bu yazıyı beğendiyseniz ve faydalı bulduysanız, “Daha Verimli Çalışmak İçin 8 Önemli Tavsiye” ve “Sempati ve Empati Arasındaki Fark Nedir?” başlıklı yazılarımıza da göz atabilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
Kullanılan kaynaklar:
Clance, P. R., & Imes, S. A. (1978). “The imposter phenomenon in high achieving women: Dynamics and therapeutic intervention.” Psychotherapy: Theory, Research & Practice, 15(3), 241–247.
Li S, Hughes JL, Myat Thu S. “The links between parenting styles and imposter phenomenon.” Psi Chi J. 2014;19(2):50-57.