Benlik algısı, kendimizi nasıl tanıdığımız ve nasıl algıladığımızla ilgili bir kavram. Ancak bu kulağa her ne kadar basit gelse de, herkes kendini düşündüğü kadar iyi tanımayabiliyor.
Benlik Algısı Nasıl Oluşur?
Benlik algısı doğuştan gelmez, zamanla oluşur. İnsanın öz benliğinin içerisine doğduğu çevre ile olan etkileşimi ile şekillenir.
Benlik algısını etkileyebilen ögeler arasında şunları sayabiliriz:
- Genetik faktörler
- İçerisinde yaşanılan toplum
- Ebeveynler ve yetiştirilme şekli
- Arkadaş çevresi
- Kültürel değerler
- Diğer akrabalar ve tanıdıklar
- Öğretmenler
…Yani kısacası etkileşim halinde olduğumuz tüm kavram ve kişilikler, benlik algımıza bir parçasını verebilir.
Benlik Algısı Geliştirme ve Çocukluk
Ünlü psikolog Carl Rogers’ın benlik algısı kuramı, çocuğun ailesinden gördüğü sevgi ile benlik algısı arasında sıkı bir ilişki olduğunu ifade eder. Bu dönemlerde ayrıca ebeveynlerimizin bize öğrettikleri, onların bize yansıttığı kendi değerleri ve kişilik özellikleri, kendimizi özdeşleştirdiğimiz nesneler ve duygular benlik algısının temelinde yer alır.
Bu alandaki bazı araştırmalara göre:
- Öğretmenin inancı ile çocuğun benlik algısı arasında bir bağ olabiliyor. Bu çalışmalara göre öğretmen bir öğrencisinin becerilerine inanıyorsa çocuğun benlik algısı güçleniyor.
- Çocukken duyulan hikayeler de benlik algısı geliştirme açısından önemli olabiliyor. Örnek olarak bir çalışmada cinsiyetlere biçilen geleneksel rollerin ön planda olduğu bir hikayeden (kadın ev hanımı, erkek çalışan kişi gibi) etkilenen kadın okuyucuların, hikayeden etkilenmeyenlere göre daha feminist bir benlik algısı geliştirdiği sonucuna ulaşılmış.
- Kitle iletişim araçlarının da benlik algısı üzerinde büyük bir etkisi var. Medya belirli kalıpları ve idealleri (zayıf olmak güzeldir gibi) desteklediğinde, ön plana çıkardığında kişilerin benlik algısını etkiliyor. Kişi, bu desteklenen idealleri kendi takip etmesi gereken standartlar olarak görebiliyor. Bu ideallerin içselleştirilmesi de benlik algısının bu kriterlere göre şekillenmesine yol açıyor.
İyi Gelişmiş Benlik Algısı Ne Demek?
İyi gelişmiş bir benlik duygusuna sahip olmak demek; kişinin kendisini olabildiğince iyi tanıması, kabullenmesi, anlaması, gerektiğinde yargılamadan analiz edebilmesi ve yeri geldiğinde geliştirebilmesi demek aslında.
Sanılanın aksine bu “olumlu benlik algısı” ile aynı değildir, yani bu kişi kendini pozitif algılamak zorunda değildir. Ancak belli bir içgörüsü vardır, kendi hatalarından çekinmez ve kendini geliştirmek için eleştiri kabul edebilir. Bu da genellikle olumlu benlik algısı geliştirme için yardımcı olabilecek bir özgüven meydana getirir aslında.
Güçlü bir benlik duygusuna sahip biri:
- Kim olduğunu bilir.
- Ne düşündüğünü, kendi fikirlerini bilir.
- Bireysel değerlerinin ne olduğunu bilir ve savunur.
- Başkalarından kolayca etkilenmez.
- Hatalarının farkına varmakta, kabullenmekte ve verici eleştiri almakta problem yaşamaz.
- Kendine inanır.
- Özgüveni genellikle yüksektir.
İnsanın kendini tanıması, benliğine saygı ve sevgi duyması attığı adımlardan emin olmasını sağlar. Elbette, her zaman ilerlenen yolun sonu çok mutlu ve aydınlık bir yere çıkmayabilir. Ama adımlar kendinden emin bir şekilde atıldığında, etraf ne kadar karanlık olursa olsun, ayaklar sağlam bir zemine basar.
Birey içerisine düştüğü zorlu durumlarla kendine duyduğu inanç sayesinde başa çıkabilir ve bu tecrübelerini kendine fayda sağlayacak bir içgörüye dönüştürebilir.
Peki, Zayıf Benlik Algısı?
Benlik algısı zayıf olan insanlar ise kişiliklerini anlamakta zorlanırlar ve/veya birlikte oldukları kişi olmaya eğilimlidirler. Çünkü zayıf benlik algısı kişinin kendini anlamasını, tam olarak ne istediğini bilmesini zorlaştırır, bu da benlik algısında bozulma meydana getirir. Bu, genellikle olumsuz benlik algısı oluşumuna da yol açabilir, bireyin kendisini negatif algılamasını sağlayabilir.
Zayıf benlik algısına sahip bir kişi:
- Önemli seçimler yapma zamanı geldiğinde kendini kararsız hissedebilir. Çünkü aslında kendini yeteri kadar tanımıyor, yanlış değerlendiriyor ya da kabullenmiyordur.
- Karar almak için çevresine bel bağlayabilir.
- Ne istediğini bilmeme, kaybolmuşluk, çaresizlik gibi hisler yaşayabilir.
- Kendi fikirlerini küçümseme, yakınındaki insanlarınkine gereğinden fazla güvenme ve kendini emanet etme eğilimindedir.
Şöyle bir durumla bunu örneklendirebiliriz:
Diyelim ki çok yakın olmadığınız, ama bir ortamda daha önce tanıştığınız biri var. Bir gün size geliyor ve hayatını nasıl devam ettirmesi gerektiğini bilmediğini söylüyor. Hangi işe girmeli, hangi şehirde yaşamalı… Bu konularda kafası karışık ve sizden ona onun ne istediğini söylemenizi istiyor. Garip değil mi? Bu, benlik algısı tam oturmamış ya da yeteri kadar güçlü olmayan kişilerin yaşadıkları bir durum aslında.
Siz Kendinizi Nasıl Tanımlıyorsunuz?
Buraya iyi bir benlik algısı geliştirmek için kendinize sorabileceğiniz, kendinizi sorgulamaya motive edebilecek bazı sorular ekledik.
Hayatınızı kronolojik olarak gözden geçirmeye çalışın: Sizce neler değişti?
Bundan 10 Yıl Önce…
- Hedefleriniz nelerdi?
- Neler yapmayı seviyordunuz?
- Şimdi aynı aktivitelerden zevk alıyor musunuz?
- Yoksa bambaşka hobiler denemeye mi karar verdiniz?
- Ya da yeni bir şeyler denemek istiyor ama korkuyor olabilir misiniz?
Günümüzde…
- En çok hangi değerlere önem veriyorsunuz?
- Kendi yaşam tarzınızı değerlerinize göre şekillendiriyor musunuz?
- Yaşadıklarınız, sizi olmak istediğiniz kişiye yani ideal benliğe yaklaştırıyor mu?
- Eğer istediğiniz yerde değilseniz, bundan sonra nasıl adımlar atmak istiyorsunuz?
- En çok hangi yanınızla gurur duyuyorsunuz?
- Hatalarınızı da görüyor ve böyle zamanlarda kendinize şefkatle yaklaşabiliyor musunuz?
Bu tür sorularla yaşadığınız değişimi, gelişimi gözleyebilirsiniz ve benlik algınızı geliştirebilirsiniz.
Benlik Algısı Hakkında Dipnot
"Benlik algısı nasıl geliştirilir?" ve "Öz benlik nasıl geliştirilir" gibi soruların cevabı, her zaman çok basit olmayabilir. Benliği anlamak, tanımak, kabullenmek, objektif bir şekilde değerlendirebilmek çok zordur. Bazen kendimizi çok iyi tanıdığımızı zannederken birden bire kendimizi çok şaşırtacak davranışlarda bulunmaya başlayabiliriz. “Artık değişmem” dediğimiz noktayı geçtikten bir süre sonra geriye baktığımızda, aslında her adımda benliğimize farklı bir nüans katıldığını görebiliriz.
Kısacası, hayatımızın sonuna kadar kendimizi tam olarak, her yönümüzle anlayamayabiliriz. Olsun :) Bu herkesin için geçerli olan bir durum.
Çünkü kişiliğimiz, zihnimizin işleyişi hayatımız boyunca gelişir ve değişir. İnsanın kendini tanıması da uzay boşluğunda yol alan ışık dalgaları gibidir. Sonsuzluğa doğru seyahat eder, ama ilerledikçe bir aydınlanma fark ederiz.
Kendinizi daha iyi anlamak, ihtiyacınız olan mental sağlık desteğini almak için Heltia uygulaması üzerinden online terapi alabilir, uzman psikoterapistler ile görüşebilirsiniz.
Bu içeriği faydalı bulduysanız, “Kendini Sevmek Nedir, Nasıl Olur?” ve “Varoluşsal Krizlerden Özgürleşmek” başlıklı makaleleri de inceleyebilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
Kaynaklar:
Yılmaz, H. A. (2016). Bir Derleme: Benlik Kavramina İlişkin Bazi Yaklaşimlar Ve Tanimlamalar. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (48), 79-89.
Vandenbosch, L., & Eggermont, S. (2016). The interrelated roles of mass media and social media in adolescents’ development of an objectified self-concept: A longitudinal study. Communication Research, 43(8), 1116-1140.
Richter, T., Appel, M., & Calio, F. (2014). Stories can influence the self-concept. Social Influence, 9(3), 172-188.
Pesu, L., Viljaranta, J., & Aunola, K. (2016). The role of parents' and teachers' beliefs in children's self-concept development. Journal of applied developmental psychology, 44, 63-71.