İşyerinde ortaya çıkmasına rağmen mağdur kişinin tüm hayatını etkileyen mobbingi fark etmek ya da kabullenmek bazen zorlayıcı olabilir. Zannedilenden daha yaygın olan mobbing, bireyi birçok açıdan kötü etkileyebilir.
Bu yazıda mobbing ne demek, hangi olaylar mobbing sayılır, nasıl mobbing ile başa çıkılır gibi önemli soruları ele alacağız. Böylelikle umarız durumunuzu daha kolay tanımlayabilir, gerekli aksiyonları daha kolay alabilirsiniz.
İş Yerinde Mobbing Nedir?
Mobbing Türkçesi “yıldırma” olarak verilerek, bir bireyin işyerinde bir başka kişi ya da bir grup insan tarafından psikolojik tacize, şiddete maruz kalması durumunu ifade eder. Çalışma arkadaşları tarafından deneyimlenebileceği gibi, mobbing yapan yönetici pozisyonunda bireyler de olabilir.
Latince kökenli bir sözcük olan mobbing yerine bazen psikolojik şiddet, işyerinde psikolojik terör ifadeleri de kullanılır. Özellikle hiyerarşik yapılanmış gruplarda ve kontrolün zayıf olduğu örgütlerde, gücü elinde bulunduran kişinin ya da grubun, diğerlerine psikolojik yollardan, uzun süreli sistematik baskı uygulamasıdır. Ancak mobbing her zaman hiyerarşik olmak zorunda değildir.
Mobbing Çeşitleri Nelerdir?
Mobbing, ilk olarak İsveçli bir akademisyen olan Heinz Leymann tarafından literatüre katılmıştır. Leymann’ın tanımına göre, mobbing türleri 5 farklı grup altında kategorize edilir:
1. Grup
Kişinin kendini göstermesi engellenir.
Çalışanın kendini gösterme olanakları kısıtlanır. Diğer kişilerin yanında sesli bir şekilde azarlanma gibi davranışlar görülür. “Mobbing sözleri” diyebileceğimiz sözlü eleştiri ve hakaretlere maruz kalır.
2. Grup
Kişinin sosyal ilişkilerine saldırılır.
Çevresindeki insanlar o çalışanla konuşmaktan kaçınır ya da çalışanın biri ile iletişime geçmesi zorlaşır. Kişi sanki oraki yokmuş gibi davranılır ve sosyal izolasyon yaşanır.
3. Grup
İş yerinde mobbing örnekleri arasında, kişinin itibarına saldırılması da sayılabilir.
İnsanlar kişinin arkasından kötü konuşur, asılsız dedikodular döner ve kişi kendini huzursuz, mutsuz, yalnız hisseder.
4. Grup
Kişinin yaşam kalitesi ve mesleki durumuna saldırılır.
Çalışana uygun hiçbir görev verilmez, işi sürekli değiştirilir. Yeteneklerinin altında işler atanır ve elindeki nitelikli işler alınarak bir başkasına verilir.
5. Grup
Kişinin sağlığına doğrudan saldırılır.
Mobbing hikayeleri arasında en ağır ve yaralayıcı olanlar bu grupta yer alır. Çalışan fiziksel olarak ağır işler yapmaya zorlanır. Fiziksel şiddete uğramasa da bununla tehdit edilebilir.
Şimdi gelin, bu kategorilerin içerisine dahil edilebilecek farklı mobbing davranışları açıklayalım ve örneklendirelim:
Mobbing Sayılan Haller Nasıl Tanımlanır?
Mobbing yapıldığını gösteren işaretler aslında oldukça net. Ama birçok kişi, en azından bir süre boyunca, mobbinge uğradığını anlayamıyor.
Çünkü:
- Bazen basit şakalaşmalar mobbing ile karıştırılabiliyor. Özellikle de yeni bir işe ilk adapte olma sürecinde.
- Bazen mobbing, öğrenilmiş çaresizlik tutumu ile kabullenilebiliyor.
- Bazen de daha önce yüksek düzeyde mobbinge uğrayan biri, bir başka işyerine geçtiğinde mobbingin şiddeti azaldığı için olanları sineye çekebiliyor.
Oysaki mobbing kabul edilmemesi gereken davranışları içeriyor. Ve çalışanların haklarını koruyan hukuki sözleşmelerde de bu durum açıkça belirtiliyor.
Mobbing Ayırt Etme Yolları
Mobbing deneyimlediğinizden emin değilseniz, ayırt etmeniz için yardımcı olabileceğimiz en büyük nokta şu: Mobbing için en belirleyici özellik süreklilik. Süreklilik göstermeyen, 1-2 kere olan, anlık öfkeyle ortaya çıkan geçici davranışlar, belli bir kişiyi ya da kişileri hedef almayan olumsuzluklar mobbing olarak nitelendirilemez.
Bunların yanında, mobbingi ayırt etmeye yardımcı olabilecek birkaç farklı unsur daha var. Mobbing:
- İşyerinde gerçekleşmelidir.
- Bir hiyerarşi içerisinde uygulanmak zorunda değildir.
- Sistemli ve sürekli bir şekilde tekrarlanmalıdır.
- Kasıtlı olarak kişiyi yıldırma, işten uzaklaştırma amacı gütmelidir.
- Her zaman çok açık olmayabilir. Olumsuz tutum ve davranışlar herkes tarafından fark edilemeyebilir.
Bu sebeplerden dolayı da kişinin iyi oluşunu olumsuz etkiler, onu farklı alanlarda uzman kişilerden yardım almaya itebilir.
Mobbing Örnekleri Nelerdir?
Düzenli bir şekilde yapıldığında mobbing olarak değerlendirilebilen davranışlara örnek olarak şunları verebiliriz:
- Bireyin kendini ifade etmesini engellemek, sözünü kesmek
- Azarlamak, yüksek sesle bağırmak, hakaret etmek
- Sürekli eleştirmek, hoş olmayan imalarda bulunmak
- Yok saymak, şirket aktivitelerinden uzak tutmaya çalışmak
- Kişi hakkında asılsız söylentiler yaymak
- Bireyin niteliklerine uymayan işler vermek (çok zorlamak ya da çok basit görevler vermek)
- Fiziksel şiddet ya da taciz ile tehdit etmek
- Sürekli çalıştığı pozisyonu ve ekibini değiştirmek
- Yalnızlaştıracak şekilde ekipten, iş ortamından uzak tutmaya çalışmak
- Bir engeli ya da sorunu, fiziksel ya da kişilik özellikleri, ailesi ya da sevdikleri ile alay etmek gibi durumlar mobbing belirtileri arasında yer alır.
Mobbing Etkileri Nelerdir?
Yukarıda örneklediğimiz mobbing durumlarıyla karşılaşmak, ortada fiziksel bir şiddet olmadığında bile, kişiye hem fiziksel hem psikolojik olarak fazlasıyla zarar verir.
Mobbing sebebiyle:
- Kendinizi sürekli gergin ve endişeli hissedebilirsiniz. İş stresi gibi görünen bu durum zamanla tükenmişlik sendromuna, depresyona, uyku problemlerine, anksiyete bozukluklarına yol açabilir.
- Panik atak geçirebilir, hiç beklemediğiniz bir anda öfke duygusunun kontrolden çıktığına şahit olabilirsiniz.
- Dikkat sorunları, vücut ve baş ağrıları yaşayabilirsiniz.
- Kaşınma, cildin pullanması, kızarıklık, döküntü, egzama gibi deri hastalıkları ile karşı karşıya kalabilirsiniz.
- Nefes darlığı çekebilir, kalp çarpıntısı gibi ciddi sorunlar yaşayabilirsiniz.
- Titreme, terleme, kas ve kemik ağrıları, geçmeyen yorgunluk gibi bedensel sorunlarla karşılaşabilirsiniz.
- Kısa sürede kilo değişimi yaşayabilirsiniz.
- Bağışıklık sistemini baskılayan stres tepkisi ve diğer tüm sorunlar sebebiyle daha sık hastalanabilir, kendinizi güçsüz hissedebilirsiniz.
Peki, bunların çözümü nasıl sağlanır? Bu hislerden nasıl kurtulunur?
Mobbinge Uğruyorsanız Ne Yapabilirsiniz?
Son olarak da mobbing ile başa çıkma yolları için birkaç öneri sunacağız.
Ancak her şeyden önce, yaşadıklarınızın bir tür zorbalık olduğunu unutmamalısınız. Kimsenin size bu şekilde davranmaya hakkı yok. Mobbingi uygulayan kişinin pozisyonu ne olursa olsun yaşananlara bir bahane bulmaya çalışmadan, normalleştirmeden içerisinde bulunduğunuz durumun farkına varmanız oldukça önemli.
1. Dikkatli Olun
- Çalışanların kendi değerlerini kanıtlamak için iş arkadaşlarını sadece rakip olarak görmelerine neden olan yönetim stratejileri, kişilerin yüksek performans gösterenler tarafından tehdit edildiğini hissetmesine yol açabilir. Böyle bir durum da kişiyi mobbinge hedef haline getirebilir ya da mobbing yapan birine dönüştürebilir.
- İşte bu tür, özellikle rekabetin yüksek olduğu işyerlerinde mobbing normalleştirilebilir. Kişiler bazen farkında olmadan bazen de düzenin böyle olduğuna kendilerini ikna ederek mobbingi görmezden gelebilir.
- Bunlar gibi doğru olmayan algılara ve anlayışlara karşı dikkatli olmalısınız. Özellikle de yeni bir işe başladığınızda çalışma ortamını objektif bir gözle izlemeyi, çalışan esenliğinin ne kadar önemsendiğini tartmayı ihmal etmeyin.
2. Dile Getirin
- Yaşadığınız mobbingi görmezden gelmemelisiniz. Bazen böyle durumları kabullenmek bile zor olabilir. Ama kendiniz için bir an önce harekete geçmelisiniz.
- Bu aşamada size mobbing uygulayan kişi ile sakin, uzlaşmacı bir yaklaşımla konuşmayı deneyebilirsiniz.
- Yöneticinize ya da İK departmanına bu durumu ayrıntılı bir şekilde anlatabilir, hakkınızı arayabilirsiniz.
3. Haklarınızı Öğrenin
- Mobbing, iş sözleşmesinin işçi tarafından haklı nedenle fesih sebeplerinden biridir. Aynı zamanda, duruma göre değişmekle beraber, maddi ve manevi tazminat hakkı da doğar. Bunun yanında birçok şirketin mobbing karşıtı politikaları da vardır.
- Ancak tüm bu haklardan yararlanabilmek için mobbinge uğrayan kişi tarafından durumun ispat edilmesi gerekir. Bunları bilmek mobbinge uğradığınız zaman atabileceğiniz adımları da anlamak açısından önemlidir.
- Kronolojik olarak uğradığınız olumsuzlukları not almak,
- Mobbinge örnek olabilecek her türlü e-posta, mesaj ve yazışmayı saklamak,
- İşininizi düzgün yaptığınıza dair belgeleri, tamamlanan raporları ve proje teslimlerini kanıtlayan belge ve yazışmaları saklamak,
- Diğer çalışanlara sağlanan ancak kendinize sunulmayan hakları belirlemek,
- Mobbing sebebiyle oluşan psikolojik ve fizyolojik rahatsızlıklara dair rapor ve reçeteleri saklamak ispat için gerekli olabilir. Böylelikle gerektiğinde mobbing davası açabilecek kanıtınız olur.
4. Kendinize İyi Davranın
Mobbinge uğramak size zannettiğinizden çok daha fazla zarar verebilir. Kendinizi değersiz hissetmenize, özgüveninizi ve özsaygınızı kaybetmenize yol açabilir. Başkalarının kendi sorunlarını sizin üzerinize aktardığı bu davranış biçimi sebebiyle olduğunuzdan daha mutsuz, umutsuz ve huzursuz bir insana dönüşebilirsiniz.
Oysaki kimsenin, hiçkimsenin size kendinizi böyle hissettirmeye hakkı yok. Bunu asla unutmamalı, her zaman önceliği kendinize vermeli ve kendi sağlığınızı korumak için sesinizi çıkarmalısınız. Mobbingin yarattığı psikolojik hasarı tespit edebilmek ve kendinizi iyileştirmek için her zaman Heltia üzerinden bir psikoterapistle iletişime geçebilir, online terapi alabilirsiniz.
Bu yazıyı beğendiyseniz ve faydalı bulduysanız, “İş Hayatında Depresyonla Başa Çıkmak” ve “Motivasyon Eksikliği Nedir, Neden Olur, Nasıl Giderilir?” başlıklı yazılarımıza da göz atabilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
Kaynaklar:
Leymann, H. (1990). Mobbing and psychological terror at workplaces. Violence and victims, 5(2), 119-126.
Yıldırım, D. (2009). Bullying among nurses and its effects. International nursing review, 56(4), 504-511.