Tatlı tadın cazibesi insanlar için her zaman büyülü olmuştur. Ancak günümüzde gelişen sağlık bilinci, insanları tatlı tüketiminde daha dikkatli olmaya yönlendirdi. Tatlandırıcılar özellikle de yapay formda olanlar, bu konudaki tartışmaların odak noktasına oturuyor. Birçok insan sağlıklarını koruma ve kilo kontrolü gibi nedenlerle bu maddeleri tercih ederken aynı zamanda bu maddelerin olası yan etkileri hakkında da endişeler taşıyor.
Biz de bu yazımızda en sık kullanılan yapay tatlandırıcılar ve zararlarını ele almak istedik.
Tatlandırıcı Nedir?
Tatlandırıcı, yiyecek veya içeceklerin tatlandırılması için kullanılan kimyasal veya doğal maddeleri ifade eder. Genellikle şeker yerine tatlılık sağlamak amacıyla kullanılır. Bu maddeler, düşük kalorili veya kalorisiz seçenekler sunmak, diyabet gibi sağlık durumlarına sahip bireyler için alternatifler yaratmak veya aşırı şeker tüketimini azaltmak amacıyla tercih edilir. Tablet, sıvı ve toz tatlandırıcı gibi farklı formlarda olabilir. Hatta aromalı tatlandırıcı seçenekleri de mevcuttur.
Elde ediliş şekillerine göre, şeker yerine kullanılan tatlandırıcı maddeler şu şekilde kategorize edilebilir:
- Doğal: Stevia gibi doğal kaynaklardan elde edilir.
- Yapay: Aspartam, sakarin, sukraloz gibi yapay kimyasal maddelerden üretilir.
- Bitkisel: Monk meyve özü gibi bitkisel kaynaklı olan çeşitlerdir.
- Şeker Alkolleri: Eritritol, ksilitol gibi tatlandırma amaçlı kullanılan bileşenlerdir.
En Sık Kullanılan Yapay Tatlandırıcılar Nelerdir?
Yaygın olarak kullanılan türler arasında aspartam, sakarin, sukraloz ve asesülfam-K bulunur. Bunlar, düşük kalori içerikleriyle şekersiz tatlandırıcı olarak birçok kişi tarafından tercih edilir.
1. Aspartam
En ünlü ve yaygın kullanılan yapay tatlandırıcı seçeneklerinden biridir. Çok düşük kalori içerir ve oldukça tatlıdır. Aspartam; sodalar, light içecekler, sakızlar ve birçok diyet ürünün içerisinde yer alır. Isının etkisiyle bozulduğu için pişirme için pek uygun değildir. Bu nedenle çoğunlukla soğuk yiyecek ve içeceklerde kullanılır. Fenilalanin içeriği nedeniyle fenilketonüri rahatsızlığı bulunan bireylerin aspartam tatlandırıcı ya da aspartam içeren gıdaları tüketmekten kaçınmalıdır.
Geçtiğimiz aylarda Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC), aspartamın olası bir kanserojen olduğunu ilan etti. Bir kanserojen, kansere neden olabilen veya kansere neden olma potansiyeline sahip bir madde olarak tanımlanır.
FDA (ABD Gıda ve İlaç İdaresi) ise IARC'nin sunduğu bilimsel bilgileri gözden geçirdi ve IARC'nin güvendiği çalışmalarda önemli eksiklikler belirlediklerini ifade etti. JECFA ise mevcut kullanım seviyeleri altında aspartam için güvenlik yaratmadığını ve Kabul Edilebilir Günlük Alımı (ADI) değiştirmediğini belirtti.
2. Sakarin
Sık kullanılan seçenekler arasında yer alan sakarin, oldukça tatlıdır. Neredeyse hiç kalori içermediği için kalorisiz tatlandırıcı olarak bilinir. Çoğu sıcaklıkta kararlıdır. Sakarin tatlandırıcı genellikle diyet içeceklerde, işlenmiş yiyeceklerde ve bazı ilaçların içerisinde yer alır. Çay tatlandırıcı olarak da bilinen sakarin çay, kahve gibi içeceklerde şeker yerine kullanılan bir çeşittir.
Önceki yıllarda yapılan araştırmaların bazıları bu maddenin kanserojen olabileceğini öne sürmüştür. Hatta bir dönem sakarin kullanımı yasaklanmıştır. Daha sonraki yıllarda yapılan çalışmalarda FDA, WHO (Dünya Sağlık Örgütü), EFSA (Avrupa Gıda Güvenliği Kurumu) gibi sağlık otoriteleri bunun insanlar için geçerli olmadığını belirtmiştir.
3. Sukraloz
Sukraloz tatlandırıcı, sıcaklık değişikliklerine ve uzun süreli saklamaya karşı dayanıklı bir çeşittir. Ayrıca aspartam ve sakarin gibi kalori içermez. Birçok yiyecek ve içecekte kullanılırken özellikle pişirme için idealdir.
4. Asesülfam-K
Diğer tatlandırıcı şeker çeşitleri ile birleştirildiğinde tatlandırma gücünü artırabilen bir bileşiktir. Bu nedenle birçok üründe karıştırılarak kullanılır. Yüksek sıcaklıklara dayanıklıdır. Genellikle light içecekler, dondurmalar ve diyet gıdalarının içerisinde yer alır.
En sık kullanılan yapay tatlandırıcı isimlerine yer verdikten sonra biraz da bu konuda en çok merak edilen noktalara bakalım:
Yapay Tatlandırıcılar Hakkında Merak Edilenler
Yapay Tatlandırıcılar Zararlı mı?
Bazı uzmanlar yapay olarak tatlılık veren maddelerin tüketiminden sakınmamız gerektiğini söylerken bazıları da tüketim miktarına dikkat etmemizin yeterli olacağına dikkat çekiyor. Her iki görüşün savunduğu ortak nokta; şeker yerine kullanılan bu maddelerin özellikle de yapay formda olanlarının aşırı tüketiminin olumsuz etkilere neden olabileceğidir.
Potansiyel yapay tatlandırıcı zararları şunlar olabilir:
- Çok tatlı oldukları için tatlılık eşiği düşük olan kişilerde aşırı tatlı alışkanlıklarına neden olabilir. Bu durum sağlıksız yeme alışkanlıklarına yol açabilir.
- Bazı çalışmalar, yapay olan bu maddelerin insülin hassasiyetini düşürebileceğini ve glukoz intoleransına yol açabileceğini öne sürmüştür. Bu, uzun dönemde tip 2 diyabet riskini artırabilir.
- Bağırsak mikrobiyotası üzerindeki etkileri tartışma konusudur. Bu alanda henüz kesin sonuçlar yoktur. Ancak bazı araştırmalar, bu maddelerin bağırsak sağlığını olumsuz etkileyebileceğini gösteriyor.
- Yapay tatlandırıcıların zararlarından bahsederken, şunu da belirtmekte fayda var: Bu maddelerin uzun dönemdeki etkileri hakkında yeterince bilgi henüz yok. Bazı potansiyel risklerin uzun yıllar süren düzenli kullanım sonucunda ortaya çıkabileceği düşünülüyor.
- Bazı bilim insanları, yapay tatlandırıcıların kanser riskini artırdığı öne sürüyor.
Şeker Hastaları Tatlandırıcı Kullanabilir mi?
Şeker yerine tatlandırıcı kullanmak, şeker hastalarının tercih ettiği bir yöntemdir. Bu maddeler, genellikle kan şekerini yükseltmez veya sınırlı bir şekilde etkiler. Bu nedenle şeker hastalarının glisemik indeksini etkilemez. Bu durum şeker hastaları için tatlandırıcı kullanımını avantajlı hale getirir.
Ancak her bir maddenin özellikleri ve olası etkileri farklı olabilir. Bu nedenle sizin için en zararsız tatlandırıcı seçeneğini bulmak için bir sağlık uzmanından tavsiye almak önemlidir.
Tercihlerimizi Bilinçli Bir Şekilde Yapalım
Markette gördüğümüz birçok ürünün içerisinde tatlılık veren bileşenler vardır. Tüketici olarak gıda etiketlerini okumak ve hangi ürünün içinde ne olduğunu bilmek önemlidir. Yapay olanlar konusunda özellikle dikkatli olmak gerekiyor, çünkü bazı araştırmalar potansiyel risklere işaret ediyor.
Doğal kaynaklı alternatifleri seçmek, dengeli bir beslenme şekli benimsemek ve tüketimlerini kontrol altında tutmak önemlidir.
Gelecekteki araştırmaların, tatlandırıcıların uzun dönemdeki etkilerini daha iyi anlamamıza yardımcı olacağını umuyoruz. Kendi sağlığımızı korumak için bilinçli seçimler yapmak, güncel bilgileri takip etmek ve sağlık profesyonellerinin önerilerine kulak vermek elbette en önemlisi. Bu konuda Heltia size özel sağlık programlarıyla her zaman yanınızda. Size en uygun diyetisyeni bulmak için Heltia uygulamasını indirebilir, uzman onaylı içeriklerle bilgilerinizi güçlendirebilirsiniz.
Bu içeriği faydalı bulduysanız, “Gıdalarda Pestisit Kalıntıları ve Sağlığa Etkileri” ve “Kabız Yapan Yiyecekler Nelerdir?” başlıklı makaleleri de inceleyebilirsiniz.
Kaynaklar:
Budak G., Tezcan E., Gıdalarda Sıklıkla Kullanılan Doğal ve Yapay Tatlandırıcıların Sağlık Üzerine Etkileri, Journal of Health and Sport Sciences (JHSS), Vol.2, No.3, 2019.
İşgören A., Sungur S., Tatlandırıcılar, Lectio Scientific Journal of Health and Natural Sciences, July 2019, Volume 3, Issue 1, 19-32.