İş ve yaşam dengesi kavramı; birçok kişi için kıyıdan hayranlıkla izlenen, yemyeşil ağaçları, birkaç tatlı misafiri ve sakin ruhuyla insanı hayallere daldıran minik bir ada gibi. Görünüyor, varlığını hissettiriyor, adada hayatın keyfini çıkaranlara imrendiriyor; ama ulaşılamıyor…
Bu durum sizin için de böyle mi? Siz de o adaya ayak basmak için can atıyor, ancak nasıl ulaşacağınızı bilmiyor musunuz?
Biz de Heltia ailesi olarak tam bu konuya çözüm sunmak istedik, “İş-yaşam dengesi nedir?", "İyi bir iş yaşam dengesini ne oluşturur?” ve “İş özel hayat dengesi nasıl kurulur?” gibi soruları cevapladık.
İş Yaşam Dengesi Nedir?
İş yaşam dengesi; bir kişinin iş hayatınındaki talepler ve kişisel ihtiyaçlarına yeterli zamanı ayırdığı, her iki tarafa da gerekli şekillerde öncelik verdiği bir konsept olarak tanımlanabilir. Yani çalışma ve özel hayat arasındaki balansı sağlayabilmektir.
İş yaşam dengesi kavramı nasıl ortaya çıktı diye merak ediyorsanız, cevabı çok basit: Aslında hep vardı. İnsanlık tarihi boyunca özellikle işçilerin hayatını oldukça fazla etkileyen bir problemdi. Bir terim olarak 1970’lerde ilk kez kullanıldığında, bu “iş” ve “özel hayat”ı birbirinden ayırarak dengelemek ve mental sağlığa yardımcı olmak amaçlanmıştı.
İş Özel Yaşam Dengesi Ne Değildir?
Burada iş ve özel yaşam dengesinden bahsederken “denge” dediğimiz şeyin ne olduğunu tam olarak anlamak zorlayıcı olabilir. Bunun için öncelikle iş-yaşam dengesinin ne olmadığından da biraz bahsedelim.
İş yaşam dengesi:
- İşe ve özel hayata eşit miktarda zaman ayırmak anlamına gelmez. Yani denge dediğimizde gözünüzün önüne yere paralel duran bir tahterevalli gelmesin. Burada önemli olan her iki alana da sizi tatmin edecek, mutlu hissettirecek kadar zaman ayırabilmeniz.
- Tamamen “dinlenme” konsepti üzerine kurulamaz. Boş kalan zamanınızı sadece dinlenerek geçirmek, yeterli tatmini sağlamayabilir.
- Çalışmaya daha az zaman ayırmak gibi bir şart koşmaz. İşi minimuma indirip kişisel hayatı her şeyin önüne koymak, ‘denge’ kurmaya uygun olmayabilir. Tabii ki bu bir tercih, ama bahsedilen denge konseptini tam olarak karşılamıyor.
- “Olmasa da olur” diyebileceğiniz bir şey değil. Her şeyi akışına bırakmak, bazen sağlıklı bir düzen kurmanız için yeterli olmayabilir. Burada kişinin kendi ihtiyaçlarını, sorumluluklarını ve beklentilerini bilerek, bilinçli olarak bir denge kurması gerekir.
- Her zaman aynı kalmayabilir. Aydan aya, hatta günden güne kurduğunuz ‘denge’ değişebilir. Bunu akışkan bir konsept olarak düşünmek, denge bozulduğunda gerekli aksiyonları almak daha doğrudur.
İş-Yaşam Dengesi Neden Önemlidir?
İş-yaşam dengesi hem çalışanlar hem şirketler için oldukça önemli. Neden mi?
- Stres ve tükenmişlik gibi problemlerin yol açabileceği sağlık sorunlarını azaltır.
- Kas ağrıları, postür bozuklukları gibi uzun süre çalışmanın fiziksel yan etkilerini kontrol etmeye yardımcı olur.
- Çalışanların kendilerine ve özel hayatlarına daha fazla zaman ayırabilmesini sağlar. Bu da duygusal refahlarına ve kişisel gelişimlerine katkıda bulunur.
- İşyeri mutluluğunu, motivasyonu ve iş verimini artırır.
- Hem aile içinde hem de işyerindeki sosyal ilişkileri güçlendirir.
İş-Yaşam Dengesini Etkileyen Faktörler Nelerdir?
Tabii ki idealde herkes iş-yaşam dengesini kurabilmeyi hedefler. Ama bazen bazı iş yaşam dengesini bozan faktörler mevcut olabilir. Bunlar hem içsel hem dışsal olup, bireyin sağlıklı bir denge kurmasını engelleyebilir.
Örneğin;
- İşyerinde artan sorumluluklar (örn. terfi almak ve pozisyon değiştirmek),
- Kişiyi daha uzun saatler çalışmak zorunda bırakan iş planları,
- Artan giderleri karşılayamayan maaş artışları,
- Yeni bir işe yaşanan uyum süreci,
- Evde artan sorumluluklar,
- Çocuk sahibi olmak,
- İş hayatı, kariyer ve performansla ilgili kaygılar,
- Mükemmeliyetçilik gibi kişilik özellikleri iş ve kişisel yaşam arasında denge kurmayı zorlaştırabilir.
Şimdi gelin, bu tarz zorluklara rağmen iş yaşam dengesi nasıl kurabilirsiniz, beraber inceleyelim:
İş-Yaşam Dengesi Nasıl Sağlanır?
1. İşyerinin Sunduğu Olanakları Değerlendirin
Bireysel olarak ne yapabileceğinizden önce, işyerinde iş-yaşam dengesini iyileştirmeye yönelik sunulan belli haklara değineceğiz. Böylelikle iş arama süreçlerinde şirketlerin size sunduğu imkanları farklı bir gözle değerlendirebilir, şirketinizden gerekli taleplerde bulunabilir ya da bir yönetici olarak belli başlı değişikliklere gidebilirsiniz.
Çalışanlarının iş-yaşam dengesine önem veren bir şirket, aşağıdaki gibi olanaklar sunar:
- Esnek çalışma saatleri ve evden çalışma olanağı
- Kişisel işler için izin alabilme rahatlığı
- Kişiyi tatmin eden maaş aralıkları ve yan haklar
- Çalışanlarını önemseyen ve geribildirime açık olan yöneticiler
- Ergonomik anlamda konforlu bir alan
- Çalışanların iletişime açık olduğu, herkesin rahat hissettiği bir ortam
- Kısıtlandırılmış e-posta saatleri
- Fazla mesai için üst sınır uygulaması
- Yıllık izinleri kullanmaya teşvik
- Mesleki ve kişisel gelişim programlarına katılım hakları
- Çalışanları koçluk ve mental destek programları gibi iş-yaşam dengesini kurmaya yardımcı olabilecek kaynaklarla buluşturma.
2. Önceliği Her Zaman Sağlığınıza Verin
Unutmayın ki hiçbir iş, sağlığınızdan daha önemli değil. Bu cümle size klişe gelebilir belki, ama klişe olması doğruluğundan bir şey götürmez.
- Eğer bir sağlık sorununuz varsa iş için bunu arka plana atmamalısınız. Örneğin, herhangi bir sebeple bir terapist ile görüşüyorsanız iş sebebiyle seanslarınızı iptal etmemeye özen göstermelisiniz.
- Aynı şekilde sağlığınızın bozulduğuna dair işaretler görüyorsanız, bu konuda üzerine çalıştığınız projenin bitmesini beklemeden aksiyon almalısınız.
- Eğer kronik rahatsızlığınız varsa kendinizi kötü hissettiğiniz zamanlarda evde dinlenmeye vakit ayırmalısınız.
- İş sebebiyle egzersizlerinizi, sağlıklı bir şekilde beslenmeyi ikinci plana itmemelisiniz.
3. Gerçekçi Olun
İş hayatında hem hedeflerinizi hem planlarınızı gerçekçi bir bakış açısıyla belirlemek, sizi fazla ve gereksiz iş gücünden kurtarabilir. Mükemmeliyetçi bir tutum sergilemek kariyer sürecinizi zedeleyebilir.
Benzer durum kişisel yaşamınız için de geçerli. İşten bağımsız planlarınızı ve hedeflerinizi de gerçekten ulaşılabilir bir seviyede tutmalısınız.
Bunun yanında iş-yaşam dengesi konusunda da beklentilerinizi iyi ayarlamalısınız. Çünkü denge demek günün yarısını işe yarısını özel hayata ayırmak demek değil. Bazı günler işinize daha fazla odaklanırken, diğer günlerde hobileriniz veya sevdiklerinizle vakit geçirmek için daha fazla zamanınız ve enerjiniz olabilir.
4. Sınırlarınızı Belirleyin ve İş Çevrenize İletin
Sınır koymak, ikili ilişkilerde olduğu gibi iş ortamında da gereklidir. Kendinizden gereğinden fazla ödün vermemenizi, kendi değerlerinizi sürdürebilmenizi sağlar.
İşinizi ve özel hayatınızı birbirinden ayıran sınırları ilk etapta kendiniz için oluşturmalı, sonrasında bu sınırları hayatınızdaki insanlarla paylaşmalısınız.
Örneğin:
- Eğer iş sözleşmenizde özel bir madde yoksa tatildeyken e-postalara yanıt vermek, şirket telefonunu kontrol etmek zorunda değilsiniz.
- Mecbur kaldığınız durumlar haricinde fazla mesai yapmayabilirsiniz.
- İşe ayırdığınız zamanda, sosyal aktivitelerle bölünmek istemeyebilirsiniz.
- Mesai dışında iş arkadaşlarınızla zaman geçirirken işten konuşmak istemeyebilirsiniz.
5. Sevdiklerinize Zaman Ayırın
İşiniz önemli olsa da tüm hayatınızı sadece iş ile tanımlamamalısınız. Siz, duygusal ve fiziksel pek çok ihtiyacı olan bir bireysiniz. Bu nedenle mutlaka sizi mutlu eden aktivitelere, hobilere ve birlikte zaman geçirmeyi sevdiğiniz insanlara hayatınızda yer vermelisiniz.
Unutmayın, siz işinizde ne kadar iyi olursanız olun, siz gittiğinizde şirket bir şekilde o pozisyonu doldurabilir. Ama kendi hayatınızdan, sevdiklerinizle paylaşmaktan geri kaldığınız anları geri getiremezsiniz.
Bu sebeple:
- Zaman zaman sıkışan iş programları sebebiyle mecbur kalsanız da sevdiklerinize ve kendinize ayırdığınız zamanı iş için iptal etmemeye çalışın.
- İş planınızı mümkün olduğunca çocuklarınızın aktivitelerine göre düzenleyin. Konserlerini, gösterilerini, maçlarını, doktor randevularını kaçırmayaya özen gösterin.
6. Zaman Yönetimi ve Önceliklendirme Becerilerinizi Geliştirin
Bütün gün çalışmanıza rağmen aslında bitebilecek işleri bitiremiyorsanız ya da tüm günü dinlenmeye ayırmanıza rağmen kendinizi dinlenmiş, rahatlamış hissedemiyorsanız zaman yönetimiyle ilgili sorunlar yaşıyor olabilirsiniz. Zamanınızı iyi kullanmanıza rağmen önemli işleri tamamlayamıyorsanız ise önceliklendirme yapamıyor olabilirsiniz.
Tüm bunları aşmak ve geçen dakikaları verimli bir şekilde değerlendirmek için zaman yönetimi stratejileri geliştirmeniz faydalı olacaktır. Örneğin Eisenhower Matrisi, Pomodoro tekniği, Timeboxing, Seinfeld tekniği gibi yöntemleri deneyebilirsiniz.
7. Yıllık İzinlerinizi Bitirin
İzinler, her çalışanın en temel haklarından biri. Siz de her yıl hanenize yazılan izinleri kullanarak kendinizi ödüllendirebilir, dinlenebilir, kaliteli zaman geçirebilirsiniz.
- İzin günlerinizi bir sonraki yıla aktarmamaya özen göstermelisiniz. “Bu sene çok yoğun, seneye daha çok tatil yaparım” diye düşünüp ihtiyacınız olan tatili ötelemeyin.
- Tatillerinizi iş takvimine bakarak belirlemek iyi olabilir. Bu sayede tatildeyken aklınızda yoğun bir dönemden geçilen işyerinde kalmaz.
- Tatile çıkarken işle ilgili materyalleri yanınıza almaktan kaçının, gerçekten tatil yapın.
- Tatildeyken iş arkadaşlarınızdan sizi rahatsız etmemelerini özellikle isteyin.
İş hayatı veya kişisel yaşamınızla ilgili herhangi bir konuda mental sağlık desteği için Heltia uygulaması üzerinden yetkin psikoterapistlerle konuşabilirsiniz.
Bu yazıyı beğendiyseniz ve faydalı bulduysanız, “Motivasyon Eksikliği Nedir, Neden Olur, Nasıl Giderilir?” ve “Çalışan Esenliği Hakkında Bilmeniz Gerekenler” başlıklı yazılarımıza da göz atabilirsiniz.
Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.
Kaynaklar:
Lockwood, N. R. (2003). Work/life balance. Challenges and Solutions, SHRM Research, USA, 2-10.
Kuzulu, E., Kurtuldu, S., & Özkan, G. V. (2013). İŞ YAŞAM DENGESİ İLE YAŞAM DOYUMU İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA. Sakarya İktisat Dergisi, 2(1), 88-127.
McCloskey, D. W. (2018). An examination of the boundary between work and home for knowledge workers. International Journal of Human Capital and Information Technology Professionals (IJHCITP), 9 (3), 25-41.